www.szkolnictwo.pl

syjonizm

syjonizm (od nazwy wzgórza Syjon w Jerozolimie, na którym stała Świątynia Jerozolimska) – ruch polityczny i społeczny, dążący do stworzenia żydowskiej siedziby narodowej na terenie Palestyny. Syjonizm doprowadził do powstania Państwa Izrael w 1948 r.; współcześnie jego celem jest także utrzymanie jedności narodu żydowskiego żyjącego w rozproszeniu i jego więzi z Izraelem. Ruch zapoczątkowany w końcu XIX wieku miał wiele nurtów i postaci; powszechnie utożsamiany z syjonizmem politycznym, interpretowanym w różny sposób: jako nacjonalizm żydowski, jako ruch kolonialny i rasistowski, jako ruch narodowowyzwoleńczy, wreszcie jako ruch religijny. Poza syjonizmem politycznym mówiono o syjonizmie duchowym, którego celem była nowa tożsamość żydowska (Ahad ha-Am), odrodzenie języka hebrajskiego (Eliezer ben-Yehuda) i powstanie literatury i kultury w tym języku.

Syjonizm od początku był przedmiotem krytyki zarówno ze strony innych ruchów żydowskich, jak i nieżydowskich. Zasadniczy konflikt, nierozstrzygnięty do dziś trwa między syjonizmem a palestyńskim ruchem narodowym, nacjonalizmem arabskim oraz fundamentalizmem islamskim.

Termin

Termin "syjonizm" pochodzi od słowa "Syjon" (hebr. ציון), będącego jednym z określeń na Jerozolimę i Ziemię Izraela, wspomnianym w Biblii. Został on utworzony na opisanie żydowskiego nacjonalizmu przez austriacko-żydowskiego dziennikarza Nathana Birnbauma. Założył on pierwsze stowarzyszenie studentów-żydów Kadimah. Słowo "syjonizm" zostało użyte po raz pierwszy przez Birnbauma w jednym z pierwszych numerów wydawanego przez niego w języku niemieckim czasopism Selbstemanzipation w 1890. Sam Birnbaum później odwrócił się od syjonizmu, przez pewien czas był zwolennikiem autonomizmu, aż w końcu został sekretarzem generalnym antysyjonistycznego religijnego ruchu Agudat Israel.

Od czasu utworzenia państwa Izrael, termin "syjonizm" używany jest na określenie przede wszystkim wsparcia dla niego jako żydowskiego państwa narodowego. Jednakże istnieje cały szereg ideologii, czasem ze sobą sprzecznych, które popierają istnienie Izraela, ale różnią się fundamentalnymi założeniami. Mowa tutaj m.in. o syjonizmie religijnym, rewizjonistycznym i socjalistycznym (nazywanym także syjonizmem pracy).

Czasem termin "syjonizm" używany jest w znaczeniu pejoratywnym. Zgodnie z twierdzeniem historyków takich jak Walter Laqueur, Howard Sachar i Jack Fischel, w pewnych przypadkach, określenie "syjonista" stosowane jest przez antysemitów, chcących zaatakować wszystkich Żydów.

Syjonizm należy odróżniać od terytorializmu, który był nacjonalistycznym ruchem wzywającym do utworzenia żydowskiej siedziby narodowej, jednak niekoniecznie w Palestynie. Na początku XX wieku pojawiało się wiele propozycji odnośnie osiedlania Żydów poza Europą, jednak większość z nich stosunkowo szybko została odrzucona. W wyniku tego wykrystalizowała się jasna wizja dążeń syjonistycznych.

Historia

Od I wieku n.e. większość Żydów mieszkała poza Palestyną. Tylko niewielka ich liczba stale przebywała na terenach, które były kiedyś ich państwem. Zgodnie z doktryną judaizmu, Żydzi powrócą do Eretz Israel po przyjściu mesjasza. Pomimo tego twierdzenia, w XIX wieku pojawił się ruch religijny postulujący wcześniejszy powrót do Ziemi Izraela. Uzyskał on znaczące poparcie. Nawet przed 1882 rokiem (gdy wydana została książka Autoemancipation Leo Pinskera), uważanym za datę pojawienia się syjonizmu praktycznego (politycznego), Żydzi imigrowali do Palestyny. Nie były to procesy masowe, ale dochodziło do tzw. presyjonistycznych aliji.

Świecka idea powrotu Żydów na tereny ówczesnej Palestyny oraz utworzenia niepodległego państwa żydowskiego pojawiła się pod koniec XIX w. w środowiskach europejskich i rosyjskich Żydów. Początkowo ruch, na czele którego stanął dziennikarz, Theodor Herzl, dyskutował nad utworzeniem prawnie zabezpieczonej siedziby dla ludu żydowskiego w dowolnym miejscu (rozważano projekt utworzenia takiego państwa na terytorium dzisiejszej Ugandy). Związane to było z kryzysem w zabiegach dyplomatycznych syjonistów, dążących do wywarcia wpływu na Imperium Ottomańskie, w granicach którego znajdowała się Palestyna. Potem jednak za bardziej realistyczny uznano projekt kolonizacji Palestyny - ziemi związanej historycznie i religijnie z narodem żydowskim. Herzl przedstawił w 1896 r. w pracy pt. Judenstaat (Państwo żydowskie) wizję przekształcenia Żydów - prześladowanej wspólnoty etniczno-religijnej w świecki naród, którego państwo będzie podobne do innych państw europejskich. Syjonizm był przede wszystkim odpowiedzią na narastające nastroje antysemickie w okresie rozkwitu ruchów nacjonalistycznych w Europie i niepowodzenia asymilacji. Idea powrotu do Syjonu miała też źródła religijne - jak już wspomniano, według judaizmu mesjasz doprowadzi do powrotu Żydów z wygnania (galut) do ich starożytnej ojczyzny.

W sierpniu 1897 roku na I Światowym Kongresie Syjonistycznym w Bazylei (Szwajcaria) powstała Światowa Organizacja Syjonistyczna. Ruch wysunął hasło: Ziemia bez ludu, dla ludu bez ziemi. Oprócz zabiegów o autonomię dla ludności żydowskiej w ramach Imperium Ottomańskiego, syjoniści propagowali osadnictwo rolne, przemysł oraz nową kulturę hebrajską. Symbolem przynależności do organizacji było płacenie corocznej składki, tzw. szekla. Syjoniści stworzyli własny bank oraz Żydowski Fundusz Narodowy (Keren Kajemet le-Israel).

Ruch syjonistyczny od początku był podzielony ze względu na założenia ideologiczne i wizję przyszłego państwa oraz na zakres projektu. Tzw. syjoniści-maksymaliści wzywali do kolonizacji całości ziem opisanych w Biblii jako kraj Izraela, podczas gdy tzw. minimaliści byli zwolennikami ograniczonego terytorialnie państwa. Początkowo nie brano pod uwagę dążeń narodowych ludności arabskiej, która dominowała liczebnie na terytorium Palestyny.

Dodatkowym impulsem, który doprowadził w ogóle do stworzenia koncepcji syjonistycznej, były narastające odczucia antysemickie w całej Europie, których apogeum były zbrodnie hitlerowskie na Żydach (holocaust). Należy przy tym wspomnieć o sprzeciwie niektórych ultraortodoksyjnych środowisk żydowskich wobec koncepcji utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie. Twierdzili oni, że dopiero Mesjasz wprowadzi Żydów z powrotem do Ziemi Obiecanej i grzechem przeciw Bogu są jakiekolwiek próby przyspieszenia tego zdarzenia.

Ważnym wydarzeniem dla ruchu syjonistycznego była tzw. deklaracja Balfoura z listopada 1917 roku, w której minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii Arthur Balfour stwierdzał o przychylności władz brytyjskich wobec koncepcji żydowskiej siedziby narodowej w Palestynie. Na dokument ten powoływali się później Żydzi przy tworzeniu państwa Izrael. Natomiast Arabowie zwracali uwagę na wieloznaczność użytego przez Brytyjczyków terminu "siedziby narodowej" (national home). Deklaracja ministra Balfoura miała głównie na celu pozyskanie poparcia społeczności żydowskiej w czasie działań I wojny światowej.

Od końca XIX wieku do Palestyny zaczęły napływać fale imigrantów żydowskich, finansowane głównie przez organizacje syjonistyczne, choć także osoby prywatne (m.in. rodzinę Rotszyldów). Podczas gdy w 1922 r. Żydzi stanowili niewiele ponad 1/10 ludności Palestyny, to w przeddzień utworzenia państwa Izrael stanowili już niemal 1/3 populacji.

Palestyńscy Arabowie opierali się syjonistycznej imigracji. Wyrazem tego były zamieszki, które wybuchały w 1920, 1921 i 1929. Czasem kończyły się one pogromami Żydów. Początkowo Wielka Brytania wspierała żydowską imigrację, ale reagując na nastroje w Palestynie, wprowadziła jej ograniczenia.

W 1933 roku Adolf Hitler został kanclerzem Niemiec, a w 1935 roku weszły w życie Ustawy norymberskie, na mocy których niemieccy Żydzi (później także austriaccy i czescy) stali się bezpaństwowymi uchodźcami. Podobne akty prawne były wprowadzane także przez europejskich sojuszników nazistów. Będąca tego skutkiem wzrastająca imigracja do Palestyny doprowadziła do arabskiej rewolty, która trwała w latach 1936-1939. Brytyjczycy powałali tzw. Komisję Peela, która miała zbadać sytuację w Palestynie. Nie zajmowała się ona sytuacją europejskich Żydów, ale wezwała do utworzenia dwóch państw: żydowskiego i arabskiego, a także do transferu ludności. Rozwiązanie to nie zostało przyjęte przez rząd brytyjski - zamiast tego tzw. Biała Księga z 1939 roku zawierała propozycje zakończenia żydowskiej imigracji do 1944 roku (do tego czasu jedynie 75 tys. Żydów miało otrzymać pozwolenie na wjazd do Palestyny).

Po II wojnie światowej i doświadczeniach holokaustu, poparcie dla syjonizmu wzrosło, zwłaszcza pośród samych Żydów. Brytyjczycy stacjonujący w Palestynie byli atakowani przez syjonistyczne grupy, które usiłowały dzięki temu wymusić na nich zniesienie zakazu imigracji. Jednym z najgłośniejszych ataków było wysadzenie hotelu King David w 1946 roku przez grupę syjonistów-rewizjonistów. Nie potrafiąc rozwiązać konfliktu, Brytyjczycy zwrócili się o pomoc do nowo utworzonej ONZ.

W 1947 Specjalny Komitet ONZ ds. Palestyny (UNSCOP) zalecił podział Palestyny na państwo żydowskie, państwo arabskie oraz terytorium (Corpus separatum) kontrolowane przez ONZ, rozciągające się wokół Jerozolimy. Plan podziału został przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 29 listopada 1947, na mocy Rezolucji 181 (za głosowały 33 państwa, przeciw - 13, wstrzymało się od głosu - 10). Głosowanie było bardzo dramatycznym wydarzeniem, wielu Żydów mieszkających w Palestynie świętowało przyjęcie dokumentu na ulicach miast.

Państwa arabskie odrzuciły rezolucję ONZ, domagając się jednego państwa w Palestynie z arabską większością. Poziom agresji pomiędzy Żydami a Arabami narastał. 14 maja 1948 roku, w dniu zakończenia brytyjskiego panowania nad Palestyną, Agencja Żydowska, kierowana przez Ben Guriona, ogłosiła deklarację niepodległości Izraela. Tego samego dnia armie czterech państw arabskich wkroczyły do Palestyny.

W ciągu następnych ośmiu miesięcy, wojska izraelskie wyparły siły arabskie z terenów przyznanych przez ONZ Żydom, a ponadto zajęły także dużą część terytoriów arabskich, powiększając stan swego posiadania do 78 proc. dawnego brytyjskiego mandatu Palestyny. Konflikt doprowadził do eksodusu ok. 711 tys. palestyńskich Arabów. Wojna zakończyła się zawieszeniem broni w 1949 roku, poszczególne terytoria opanowane przez wrogie wojska oddzielała tzw. Zielona Linia.

Powołanie państwa Izrael w 1948 roku i zwycięstwo Żydów w I wojnie izraelsko arabskiej (1948-1949) przewartościowały znaczenie słowa "syjonizm". Od tego czasu zaczęło ono określać poparcie dla nowo powstałego państwa, jak również dla dalszego osiedlania się w nim Żydów pochodzących z krajów całego świata.

Po wojnie Arabowie odmawiali Izraelowi prawa do istnienia, domagając się powrotu do stanu z 1947 roku. Podtrzymywali te żądania do 1967 roku, kiedy to reszta zachodniej Palestyy została podbita przez Izrael w czasie wojny sześciodniowej, po zakończeniu której państwa arabskie domagały się wycofania państwa żydowskiego do terenów ograniczonych dawniej przez Zieloną Linię. Granice z Egiptem i Jordanią zostały jednak ustalone na mocy traktatów pokojowych z 1979 i 1994 roku.

Na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ w 1975 roku, głównie dzięki staraniom Związku Radzieckiego i państw arabskich, uchwalono rezolucję 3379 potępiającą syjonizm jako formę rasizmu, co wywołało stanowczy sprzeciw USA. Dokument ten został odwołany 16 grudnia 1991 roku (Rezolucja 4686).

Po utworzeniu Izraela, Światowa Organizacja Syjonistyczna nie zakończyła swojej działalności, poświęcając się pomocy i zachęcaniu Żydów do imigracji do Izraela, jak również zapewnianiem politycznego poparcia dla tego państwa.

Inne hasła zawierające informacje o "syjonizm":

Brno ...

1975 koncert grupy Sex Pistols . 10 listopada – rezolucję ONZ nr 3379, stwierdzającą, że syjonizm jest formą rasizmu , przyjęto stosunkiem głosów 72 do 35 (w 1991 ...

Roman Dmowski konspiracji, która jego zdaniem kontrolowała m.in. konferencję pokojową w Paryżu. Według Dmowskiego syjonizm był próbą rządzenia światem z Palestyny[9].W latach trzydziestych sprzyjał radykalizacji młodzieży ...

Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR ...

Kibuc nadal odgrywają znaczącą rolę w narodowej gospodarce.Ideowym podłożem powstawania kibucu jest połączenie syjonizmu z socjalizmem ; wśród celów funkcjonowania kibucu ważne było przekształcenie świadomości Żydów ...

Strefa Gazy ...

Jaser Arafat I, później przemianowany na Uniwersytet Kairski, i starał się zrozumieć judaizm i syjonizm, angażując się w dyskusje z Żydami i czytając publikacje Theodora Herzla ...

Feliks Koneczny ...

Mordechaj Anielewicz ...

Żydowska Organizacja Bojowa ...

Inne lekcje zawierające informacje o "syjonizm":

230a Kryzysy ideologiczne, gospodarcze i społeczne w Polsce Ludowej (plansza 15) ...