Homo floresiensis
Czaszka Homo floresiensis
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	ssaki żyworodne
Szczep	łożyskowce
Rząd	naczelne
Rodzina	człowiekowate
Rodzaj	człowiek
Gatunek	Homo floresiensis
Nazwa systematyczna
†Homo floresiensis
P. Brown et al., 2004
Położenie wyspy Flores (zaznaczona na żółto)

Homo floresiensis (człowiek z Flores ) – wymarły gatunek człowieka , wyróżniający się drobną budową ciała i niewielkim mózgiem , odkryty w 2003 w Liang Bua – wapiennej jaskini na indonezyjskiej wyspie Flores. Jego przedstawiciele żyli jeszcze co najmniej 12 000 lat temu, zatem Homo floresiensis przez jakiś czas mógł żyć obok Homo sapiens , będąc drugim gatunkiem ludzkim zamieszkującym Ziemię. W jaskini wapiennej Liang Bua na indonezyjskiej wyspie Flores znaleziono prawie kompletny szkielet samicy gatunku Homo floresiensis datowany na 18 000 lat. W pobliżu odkryto też szczątki ośmiu innych przedstawicieli tego gatunku oraz kamienne narzędzia datowane na okres od 94 000 do 13 000 lat temu.

Flores cieszy się sławą zaginionego świata, gdzie gatunki dawno wymarłe w innych częściach świata żyły jeszcze stosunkowo niedawno lub żyją nadal, przybrawszy formy skarlałe lub gigantyczne poprzez specjację allopatryczną . Na wyspie znaleziono szczątki karłowatego stegodona – trąbowca , blisko spokrewnionego ze słoniem indyjskim oraz spokrewnione z waranami z Komodo wielkie jaszczurki . Odkrywcy Homo floresiensis nazwali go hobbitem przez skojarzenie z postacią z powieści Tolkiena . Jeszcze w XIX wieku wśród tubylców zamieszkujących Flores były żywe legendy o Ebu Gogo, małym owłosionym człowieku.

Odkrycie

Odkrycie dokonane zostało przez australijsko-indonezyjski zespół paleoantropologów i archeologów poszukujących na Flores śladów migracji Homo sapiens z Azji do Australii . Naukowcy nie spodziewali się, że natkną się na szczątki siedmiu osobników nieznanego gatunku pochodzące z różnych okresów czasowych między 95 000 do 12 000 lat temu.

Szczątki nie były skamieniałe – artykuł w Nature określa ich stan jako podobny do konsystencji mokrej bibuły. Naukowcy mają nadzieję, że uda się wyodrębnić z nich DNA mitochondrialne i porównać je z DNA Homo neanderthalensis i Homo sapiens . Szanse na to są jednak niewielkie, gdyż w klimacie tropikalnym DNA szybko rozpada się, nawet w przeciągu kilkudziesięciu lat. Prawdopodobne jest również zanieczyszczenie próbek substancjami pochodzącymi z wilgotnego otoczenia.

Pochodzenie człowieka z Flores

Za bezpośredniego przodka człowieka z Flores uważany był początkowo Homo erectus , ten sam, z którego miał wyewoluować Homo sapiens. Homo erectus był mniej więcej wzrostu współczesnego człowieka, przypuszcza się jednak, że w środowisku o ograniczonych zasobach żywnościowych, jakim jest Flores, Homo erectus uległ skarłowaceniu. Podobnemu skarleniu uległo kilkanaście innych gatunków żyjących na Flores, na przykład wspomniany stegodon. Obecnie odkrywcy uważają, że przodkiem Hobbita był nieodnaleziony do tej pory hominid, mogący być także przodkiem H. erectusa.

Mimo różnic w wielkości, Homo floresiensis przypomina Homo erectus, o którym wiadomo też, że zamieszkiwał południową Azję w tym samym mniej więcej czasie co najstarsze ze znalezionych okazów człowieka z Flores. Zaobserwowane podobieństwa są podstawą do stwierdzenia pokrewieństwa filogenetycznego . Pomimo, że kontrowersyjne odkrycie przez ten sam zespół badawczy rzekomych śladów Homo erectus w postaci kamiennych narzędzi sprzed 840 000 miało miejsce, to nie znaleziono na Flores ani szczątków Homo erectus, ani tym bardziej żadnych form przejściowych.

Budowa ciała

Najlepiej zachowane szczątki człowieka z Flores tworzą prawie kompletny szkielet i prawie nieuszkodzoną czaszkę około 30-letniej kobiety wzrostu około 1 metra. Jest to znaczna redukcja rozmiarów ciała nie tylko w porównaniu z Homo erectus, ale również w stosunku do trzy miliony lat wcześniejszego Australopithecusa , który prawdopodobnie nie rozprzestrzenił się poza Afrykę. Homo floresiensis jest więc najmniejszym przedstawicielem rodziny człowiekowatych. Hobbity posiadają szereg cech niespotykanych razem u żadnego innego znanego hominida.

Również w porównaniu z najmniejszymi przedstawicielami człowieka współczesnego rozmiary człowieka z Flores są niewielkie: Pigmeje afrykańscy mierzą do 150 cm, a przedstawiciele plemion Twa , Semang i ludów zamieszkujących Andamany osiągają około 135 cm. Jeśli chodzi o masę ciała ta różnica jest jeszcze bardziej rzucająca się w oczy – masa typowego człowieka z Flores mogła dochodzić do około 25-30 kg.

Homo floresiensis miał natomiast względnie długie ramiona, prawdopodobnie, w razie niebezpieczeństwa, ułatwiało mu to wspinanie się na drzewa.

Inteligencja

Oprócz niewielkich rozmiarów ciała Homo floresiensis charakteryzował się też niewielkim mózgiem. Mózg omawianej kobiety miał objętość około 380 cm³, czyli dolną granicę objętości mózgów szympansów lub Australopithecusa. Jest też znacznie zredukowany w stosunku do Homo erectus, który miał mózg przeszło dwukrotnie większy (około 980 cm³). Tym niemniej, proporcja masy mózgu do masy ciała jest u człowieka z Flores niemal taka sama jak u jego domniemanego przodka, co oznacza, że oba gatunki mogły wykazywać podobną inteligencję . Znaleziska zdają się potwierdzać tę tezę.

W pobliżu szczątków znaleziono ślady ognia używanego do przyrządzania jedzenia oraz narzędzia kamienne bardzo podobne do złożonych narzędzi z epoki górnego paleolitu . Te ostatnie wytwarzane były przez człowieka współczesnego, którego objętość mózgu mieści się w granicach 1310-1450 cm³, czyli jest cztery razy większa od mózgu człowieka z Flores. Niektóre z narzędzi były prawdopodobnie używane do polowań na stegodony , wymagających komunikacji i współpracy między jednostkami.

Podczas ostatniego zlodowacenia Flores pozostała w izolacji od reszty lądu, co nasuwa przypuszczenie, że człowiek z Flores lub jego przodkowie musieli drogą wodną dotrzeć na wyspę, być może na tratwach z bambusa , około 100 000 lat temu. Świadczyłoby to o poziomie technologicznym i umiejętnościach współpracy na poziomie porównywalnym do człowieka współczesnego i potwierdzałoby tezę, że człowiek z Flores posługiwał się mową.

Znaczący jest fakt, że człowiek z Flores żył jeszcze około 12 000 lat temu, a więc przetrwał znacznie dłużej niż inny gatunek ludzki, neandertalczyk (Homo neanderthalensis), który wymarł (według innej teorii został wchłonięty do populacji białych Europejczyków) około 28-24 tys. lat temu. Homo floresiensis musiał więc istnieć równolegle z człowiekiem współczesnym, który przybył w te rejony, według teorii "Pożegnanie z Afryką", około 55-35 tys. lat temu (dotychczas nie znaleziono na to dowodów w postaci szczątków Homo sapiens z tego okresu na okolicznych wyspach). Nie wiadomo jednak, czy oba gatunki w jakikolwiek sposób oddziaływały na siebie.

Wyginięcie

Wyniki badań geologicznych sugerują, że przyczyną wyginięcia człowieka z Flores i innych lokalnych gatunków fauny , w tym stegodona mogła być erupcja wulkaniczna na wyspie, jaka miała miejsce około 12 000 lat temu. Odkrywcy przypuszczają jednak, że człowiek z Flores mógł przetrwać w innych częściach wyspy, a jego sporadyczne kontakty z ludźmi zamieszkującymi na niej stały się źródłem opowieści o Ebu Gogo, małym, owłosionym, posługującym się prostym językiem, mieszkańcu jaskiń. Powszechne jest przekonanie, że Ebu Gogo żyły jeszcze pięćset lat temu, w czasach kolonizacji wyspy przez Holendrów, a sporadycznie były napotykane jeszcze pod koniec XIX wieku .

Również na Sumatrze zanotowano ślady wysokiego na metr humanoida , Orang Pendek , a część uczonych poważnie traktuje przypisywane mu odciski stóp i kawałki sierści. Uczeni pracujący na Flores nie wykluczają, że humanoid z Sumatry może być człowiekiem z Flores, któremu udało się przetrwać.

Kontrowersje

Odkrycie człowieka z Flores jest przez niektórych badaczy uważane za najważniejsze odkrycie ostatnich lat i wywołało burzę w społeczności antropologów. Stawia też przed nimi nowe wyzwania. Homo floresiensis jest tak różny od innych przedstawicieli rodzaju Homo, że zmusza do przyznania temu rodzajowi większej, niż przypuszczano, zmienności w obrębie grupy oraz potwierdza tezę o rozwoju intelektu niezależnie od linii ewolucyjnej .

Nie wszyscy naukowcy zgadzają się z odkrywcami, że jest to nowy gatunek człowieka. Sceptycy uważają że znalezione szczątki należały do patologicznych osobników Homo sapiens, o czym świadczy ich mały mózg. Według sceptyków, jeśli Homo floresiensis kurczyłyby się zgodnie z prawami allometrii i regułą wyspy (tzw. karłowacenie wyspowe), musiałby mieć ciało o masie kilku kilogramów, czyli podobnej do kota. Obecnie wśród przeciwników odrębności króluje hipoteza mikrocefalii , choroby objawiającej się małą objętością mózgoczaszki . Samych zespołów chorobowych których jednym z objawów jest mikrocefalia znanych jest obecnie 180.

Istnieje kilka innych hipotez próbujących rozwikłać zagadkę człowieka z Flores: zespół Larona , a także kretynizm .

Odnalezienie szczątków w Liang Bua ożywiło spory o pochodzenie człowieka współczesnego^[1].

Przypisy

Zobacz też

• antropogeneza
• odkrycia paleoantropologiczne

Linki zewnętrzne

• Artykuł na stronie University of New England ( ang. )
• Porównanie czaszki Homo floresiensis i czaszki człowieka współczesnego
• Science Daily: Homo floresiensis