Obowiązek szkolny lub przymus szkolny – obowiązek poddania się procesowi
edukacji
powszechnej, zazwyczaj do ukończenia określonego roku życia (np.
pełnoletności
) lub w ramach określonego poziomu kształcenia (np. ukończenie poziomu
podstawowego
).
Historia
Zarządzenie wprowadzające przymus szkolny w Prusach z 1717
Pierwsze próby wprowadzenia obowiązku szkolnego zawierają przepisy Księstw Weimarskiego (1619 r.), Gotajskiego (1642 r.) i Brandenburgii-Prus (1698 r. i 1717 r.). W kolonii
Massachusetts
w
1647
roku wprowadzili go dominujący w niej
Purytanie
. W
1683
wydano takie zarządzenie w
Księstwie Oleśnickim
, przymus szkolny wprowadził "Książęcy oleśnicki statut niemieckich szkół miejskich i wiejskich" (
niem.
"Fuerstlich Oelsnische deutsche Stadt und Landschulordnung"). Przymus obejmował dzieci w wieku od 6 do 9 lat [1].
W roku
1717
król
Prus
Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern
wydał nakaz by wszystkie dzieci w całym kraju uczęszczały do szkół podstawowych. Inne kraje, zwłaszcza habsburskie, próbowały naśladować pruskie rozwiązania w tej dziedzinie. Sama jakość nauczania w podstawowych szkołach pruskich nie była najwyższa, ponieważ nauczycielami byli częstokroć zwykli weterani wojenni, a program składał się z nauki rachunków, pisania i czytania, z odrobina historii, lecz tak jak zalecał filozof
Christian Wolff
nie chodziło tu by niewielu ludzi posiadało dużą wiedzę, lecz by szerokie rzesze ludności dysponowały podstawowymi umiejętnościami i wiadomościami. Duże zasługi w kontynuowaniu królewskiego planu w Prusach miał teolog
Johann Julius Hecker
.
W
1739
w Danii
Chrystian VI Oldenburg
wprowadził powszechny obowiązek uczęszczania do szkół podstawowych. Jednak ten nakaz pozostawał martwą literą.
Maria Teresa Habsburg
wprowadziła obowiązek szkolny w krajach imperium Habsburgów w
1774
roku.
Wszystkie jednak próby wprowadzenia obowiązku szkolnego przed
rewolucją 1789 roku
udawały się jedynie częściowo, lub były zawieszane z powodu nikłych możliwości realizacji (brak infrastruktury). Sytuacja uległa zmianie wraz ze zmianami ustrojowymi i technologicznymi wieku pary. Od początków
XIX wieku
przymus szkolny istnieje w większości systemów prawnych (1819 Prusy, 1869 Austria, 1872 Japonia, 1876 W. Brytania, 1882 Francja, 1848–1918 USA, 1930 ZSRR).
W Holandii ustawę o obowiązku szkolnym (Leerpflicht) przeforsował w parlamencie poseł Francis David Schimmelpenninck w
1900
roku.
Obowiązek szkolny w Polsce
W Polsce wprowadzenie obowiązku szkolnego postulował już
Andrzej Frycz Modrzewski
w dziele
O naprawie Rzeczypospolitej
(1555, księga O szkole), jednak odpowiednie ustawodawstwo nadeszło dopiero pod zaborami. Udało się go za to wprowadzić zaborcom w 1825 r. w Wielkopolsce i na Pomorzu, a w 1873 w Galicji.
Polskie prawo
rozróżnia dwa pojęcia - obowiązek szkolny i obowiązek nauki. Obowiązek szkolny polega na przymusie uczęszczania do
szkoły podstawowej
i
gimnazjum
[2]. Rozpoczyna się w roku szkolnym, w którym dziecko kończy 7 rok życia[3]. Ustawa nie określa w wyraźny sposób kiedy obowiązek szkolny się kończy. Można o tym wnioskować jedynie w związku z pojęciem obowiązku nauki, czyli uczęszczania do szkoły osób w określonym przez prawo wieku. Obowiązek nauki obejmuje osoby od 7 do 18 roku życia[4], co pokrywa się z wiekiem, z którym (generalnie) uzyskuje się
pełnoletność
. Ponieważ nauka w prawidłowym toku (bez powtarzania klasy) kończy się w gimnazjum w wieku 16 lat, musi być kontynuowana w jednej ze szkół
ponadgimnazjalnych
lub w jednej z innych form kształcenia określonych przez ustawę[5] przynajmniej do ukończenia 18 lat.
Dla wypełnienia obowiązku szkolnego nie ma znaczenia, czy szkoła jest szkołą publiczną czy niepubliczną. Wraz z ukończeniem przypisanego wieku obowiązek ustaje, chociażby wcześniej nie był wypełniany, np. z powodu przebywania dziecka w kraju, w którym obowiązują inne zasady systemu oświaty powszechnej. Może być odroczony do dziesiątego roku dziecka w przypadku np. upośledzenia. Niespełnienie tego obowiązku podlega egzekucji administracyjnej. W skrajnych przypadkach sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej.
Obowiązek szkolny w Niemczech
W poszczególnych landach niemieckich wiek dzieci, w którym zaczynają one podlegać przymusowi szkolnemu jest zróżnicowany (z reguły pomiędzy 5 a 8 rokiem życia). Czas trwania obowiązku szkolnego jest również zróżnicowany w zależności od landu wynosi 9 lat (np.
Bawaria
) do 12 (np.
Dolna Saksonia
).
Obowiązek szkolny w USA
Niektóre stany uznawały potrzebę przymusu szkolnego za na tyle ważną, by umieścić go w swych konstytucjach założycielskich. Ostatnim stanem, który go wprowadził było w roku
1918
Missisipi
.
Krytyka
Przymus szkolny jest krytykowany[] przez liberałów. Uważają oni, że edukacja nie należy do zadań państwa i nie ma ono prawa zmuszać nikogo do korzystania z państwowego systemu, boją się także skutków ewentualnego masowego prania mózgów wynikłego z ujednoliconej scentralizowanej edukacji. W USA, w związku z kryzysem w edukacji, widać wyraźnie[] tendencję do częściowego powrotu do nauki domowej (
homeschooling
), najczęściej prowadzonej przez rodziców. Likwidację przymusu edukacji postulował swego czasu w Polsce Rzecznik Praw Ucznia i Rodzica Krzysztof Olędzki.
Inne zarzuty to negatywny wpływ przymusu szkolnego na niektóre społeczności, na przykład
Inuitów
czy
Aborygenów
, w ich przypadku w związku z bardzo rozproszonym osadnictwem i dużymi odległościami od placówek oświatowych przymus szkolny powoduje dezintegrację
rodzin
.
Przypisy
Zobacz też
Linki zewnętrzne
