Przełęcz Łupkowska – przełęcz na wysokości 640 m n.p.m. oddzielająca Beskid Niski od Bieszczadów , a jednocześnie Karpaty Zachodnie od Wschodnich . Przełęcz leży na granicy Polski ze Słowacją . Pod przełęczą znajduje się tunel o długości 642 metrów.

Wylot tunelu pod przełęczą Łupkowską na stronę polską

Wylot tunelu pod przełęczą Łupkowską na stronę słowacką

Historia

20 listopada 1619 r. lisowczycy , pod dowództwem Walentego Rogawskiego (w sile 10 tysięcy), nie prowadząc taborów, nie musieli szukać dogodnego przejścia przez góry i wybrali nie strzeżoną przez wojska Jerzego II Rakoczego Przełęczą Łupkowską, dzięki temu przeszli na tyły jego wojska i zaskoczyli, lekceważących ich, Węgrów. 21 listopada 1619 r. doszło do zwycięskiej dla lisowszczyków bitwy pod Zavadą.

W Powstaniu krakowskim 22 lutego 1846 r. od Przełęczy Łupkowskiej, z okolic Kalnicy i Leska , miał atakować Sanok Jerzy Bułharyn , dowodzący siłami miejscowymi i słowackimi. Po kilku potyczkach, przy dojściu do Zahutynia i nie mając wsparcia od północy, wycofał się na Węgry .

W 1874 została ukończona Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna biegnąca przez Przełęcz Łupkowską. Łączyła ona prowincje Austro-Węgier leżące po dwóch stronach łańcucha karpackiego – Galicję i Węgry . Pod samym grzbietem linię przeprowadzono tunelem (na wysokości 655 m n.p.m.) długości 416 m (z czego 234 m na terenie dzisiejszej Słowacji). Linia początkowo była jednotorowa (od 1896 r. – dwutorowa).

Był to ważny obiekt strategiczny umożliwiający transport wojsk na drugą stronę Karpat i dowóz zaopatrzenia do Twierdzy Przemyśl , dlatego też w czasie I wojny światowej toczyły się wielokrotnie o przełęcz ciężkie walki. W 1915 wycofujące się wojska rosyjskie wysadziły tunel w powietrze. Również w czasie II wojny światowej tunel był niszczony przez wycofujące się w 1939  r. Wojsko Polskie, które uniemożliwiło wykorzystanie tunelu przez najeżdżającą armię niemiecką. Przełęcz tę Niemcy przekroczyli dopiero 12 września 1939 r. Zaś w 1944 tunel wysadziły wojska niemieckie.

Wojska radzieckie przekroczyły przełęcz 18 października 1944^[1].

Wobec zniszczenia tunelu, Rosjanie , podczas operacji dukielsko-preszowskiej oraz posuwania się frontu na południe i zachód, ułożyli tory wierzchem przełęczy, jednak był to przejazd bardzo stromy i niebezpieczny. Jeden ze składów wykoleił się i wybuchł, a załoga zginęła.^[2] Po wojnie tunel odbudowano, jednak był on rzadko wykorzystywany do przewozów towarowych . Dopiero w latach 90. ponownie uruchomiono trasę przez przełęcz, a w 1999 także kolejowe przejście graniczne i zaczęły tędy jeździć na Słowację pociągi osobowe (we wcześniejszych latach jeździły tylko tymczasowo w przypadku nieprzejezdności linii kolejowej z dawnym przejściem granicznym Muszyna-Plaveč ).

Sąsiednimi przełęczami w granicznym grzbiecie Karpat są, na zachodzie: Przełęcz Radoszycka , a na wschodzie Przełęcz nad Roztokami Górnymi .

Przypisy

Zobacz też

• Łupków (tunel)
• Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna