Przełom Dunajca

Kanion Antylopy na terenie Navajo Tribal Park w Arizonie w USA

Horseshoe Bend, Arizona

Przełom - odcinek doliny rzecznej o wąskim dnie i stromych zboczach, w którym ciek wodny ( rzeka ) pokonuje przeszkodę obecną na jej drodze (np. pasmo górskie lub inna wypukłość terenu)

Rodzaje przełomów:

• antecedentny (przetrwały) - powstaje, gdy na drodze rzeki zaczyna tworzyć się wypiętrzenie tektoniczne, a ruch wznoszący jest na tyle wolny, że erozja wgłębna wód nadąża z wcinaniem koryta rzeki w podłoże. Często przełomy te mają kręty , meandrowy przebieg, pokrywające się z biegiem rzeki przed rozpoczęciem procesu podnoszenia się terenu. (np. przełom Dunajca w Pieninach , przełom Wagu przez Małą Fatrę , przełom Hornadu w Słowackim Raju , przełom rzeki Kolorado , przełom Popradu przez Beskid Sądecki );
• odziedziczony - powstaje, gdy rzeka wykorzystuje dolinę lodowcową płynąc jednak w kierunku przeciwnym niż płynęła rzeka lodowcowa (np. Poznański Przełom Warty );
• strukturalny - ściśle związany z budową geologiczną obszaru, powstaje, gdy rzeka natrafia na osady o większej odporności co powoduje wyraźne przewężenie doliny;
• przelewowy - powstanie przez rozcięcie zapory spiętrzającej wodę rzeczną. Zaporę tę stanowić mogą wały morenowe, jęzory osuwiskowe, strumienie lawy lub jęzory spływów moren ablacyjnych bądź rygle skalne(np. rygiel Zmarzłego Stawu nad Czarnym Stawem Gąsienicowym ).
• regresyjny - powstaje w wyniku erozji wstecznej źródeł rzeki (zobacz kaptaż ), co doprowadza do przecięcia działu wodnego i połączenia się dwóch rzek.(np. przełom Lubrzanki w Górach Świętokrzyskich )
• epigenetyczny - powstaje, gdy rzeka rozwija się na powierzchni zbudowanej ze skał osadowych pokrywających ukrytą pod nimi starą rzeźbę. Rzeka wzdłuż swojego grzbietu odpreparowuje stare, odporne grzbiety. Przecinając je tworzy przełomy (np. przełom Dunaju przez Masyw Czeski , przełom Bobru poniżej Jeleniej Góry , przełom Soły przez Beskid Mały );
• pozorny - powstaje poprzez odpreparowanie rowu zapadliskowego na obszarze o rzeźbie zrębowej (np. przełom Renu , przełom Wisły koło Tyńca ).

W Polsce przełomami rzecznymi są między innymi: Dolina Prądnika , przełom Dunajca przez Pieniny , przełom Popradu w Beskidzie Sądeckim , Poznański Przełom Warty przez morenę czołową stadiału poznańskiego . Jeden z najbardziej znanych przełomów rzecznych na świecie to Wielki Kanion Kolorado , a w Europie - przełom Verdon ( fr. gorges du Verdon) w Prowansji .

Zobacz też

• jar
• parów
• wąwóz