Przemysł I
Przemysł IPieczęć piesza Przemysła I z
1252
Przemysł I (niepoprawnie Przemysław I[1]) (ur. pomiędzy
5 czerwca
1220
a
4 czerwca
1221
w
Trzebnicy
, zm.
4 czerwca
1257
w
Poznaniu
),
książę wielkopolski
w latach
1239
-
1247
(współrządy z bratem), (według niektórych historyków w latach
1239
-
1241
tylko książę na
Ujściu
),
1247
-
1249
w
Poznaniu
i
Gnieźnie
,
1249
-
1250
w Poznaniu i Kaliszu,
1250
-
1253
w całej
Wielkopolsce
,
1253
-
1257
w Poznaniu. GenealogiaPrzemysł I był najstarszym synem
Władysława Odonica
i
Jadwigi
, która była najprawdopodobniej córką
Mściwoja I
, namiestnika
Gdańska
(według innych wersji pochodziła z
czeskiego
rodu
Przemyślidów
skąd przyniosła imię dla swojego pierworodnego, dotąd nie spotykane wśród
Piastów
)[2]. Nie wiadomo kiedy Przemysł I się dokładnie urodził, z pośrednich danych, jednak wynika, że musiało to nastąpić pomiędzy
5 czerwca
1220
a
4 czerwca
1221
.[3] Liczebnik primus (pierwszy) daje mu już niemal współczesna
Kronika wielkopolska
. Ojciec Przemysła I Władysław Odonic nakazał bardzo gruntownie wykształcić syna, gdyż jak zaświadcza m.in. Kronika wielkopolska młody Piastowicz bez problemu potrafił czytać łacińskie psalmy[4]. Początek rządów - opanowanie WielkopolskiPrzemysł zaczął pojawiać się w dokumentach wydawanych przez ojca od
1232
roku, a władzę nad dzielnicą objął po śmierci Władysława Odonica w
1239
roku. Dwa lata później dopuścił brata
Bolesława Pobożnego
do formalnych współrządów, jednak w rzeczywistości panował samodzielnie. W skład księstwa odziedziczonego po ojcu wchodziły prawdopodobnie tylko północno-wschodnie rubieże Wielkopolski z
Nakłem
i
Ujściem
(choć część historyków przyjmuje, że Władysław Odonic do końca życia utrzymał się przy
Wielkopolsce
zlokalizowanej na północ od rzeki
Warty
i takie też dziedzictwo przekazał synom). W
1241
roku korzystając z zamieszania na Śląsku po śmierci w
bitwie pod Legnicą
Henryka II Pobożnego
odzyskuje część
Wielkopolski
ze stołecznym
Poznaniem
(jeśli nie posiadał go już od
1239
roku)[5]. Rewindykacja ziem utraconychW
1242
roku następuje dalsza rewindykacja kosztem
księcia śląskiego
Bolesława II Rogatki
i ostatecznie
Zbąszyń
i
Międzyrzecz
wracają w granice Wielkopolski[6]. Zaangażowanie Przemysła na granicy ze
Śląskiem
próbował wykorzystać w
1243
roku
książę gdański
Świętopełk II Wielki
, zajmując nadgraniczne
Nakło
, jednak Przemysł I korzystając z pomocy
Krzyżaków
błyskawicznie odebrał gród książętom pomorskim[7]. W
1244
roku chcąc się zabezpieczyć od strony Bolesława Rogatki, Przemysł I pojął za żonę jego siostrę, a córkę Henryka II Pobożnego,
Elżbietę
[8] sprowadzoną w tym celu z klasztoru w
Trzebnicy
. Wbrew planom małżeństwo nie uspokoiło sytuacji na pograniczu, pozwoliło jednak przerzucić Przemysłowi część sił w celu odzyskania dla Wielkopolski Kalisza, należącego z postanowienia
Henryka Brodatego
do
księcia opolskiego
Władysława
[9] (nie udało się wówczas odzyskać tylko najbardziej wysuniętej na południe
ziemi rudzkiej
zajętej dopiero w
1249
roku)[10]. Akcja rewindykacyjna względem syna Henryka II Pobożnego zakończyła się w
1247
roku odzyskaniem
Santoka
[11]. Współpraca z KościołemNowa linia polityczna Przemysła I oparta na ścisłej współpracy z Kościołem (zwłaszcza z
biskupami poznańskimi
Boguchwałem II
i Boguchwałem III) i popieraniu wyłącznie sił nastawionych antyśląsko spowodowała opór rycerstwa, które w
1244
roku zbuntowało się przeciwko Przemysłowi I żądając zniesienia immunitetów sądowych i skarbowych uzyskanych przez biskupów od Władysława Odonica. Synowie Władysława początkowo musieli ustąpić - ostatecznie jednak w
1252
roku wydali ponownie przywilej, który nie tylko przywracał ustalenia immunitetowe z
1237
roku, lecz dodatkowo je nawet rozszerzał[12]. Również jednak wśród osób świeckich Przemysł I posiadał liczne grono zaufanych doradców (wojewoda poznański Przedpełk Łodzia, kasztelan poznański Boguchwał, sędzia poznański Domarat Grzymalita, łowczy Pakosław Awdaniec). Podział Wielkopolski, walki z opozycją i książętami śląskimiW
1247
roku opozycyjna polityka części rycerstwa wymusiła na Przemyśle wydzielenie bratu - Bolesławowi Pobożnemu dzielnicy kaliskiej, jednak w polityce zewnętrznej starszy Władysławowicz zachował pełnię władzy nad Wielkopolską[13]. Nie był to podział ostateczny. Rok później wielkopolski władca rozbił prośląską opozycję poprzez uwięzienie jej przywódcy - kasztelana poznańskiego Tomasza z Nałęczów, oraz jego synów. Zwrócił im wolność w
1250
, gdy doszło do konfliktu na
Śląsku
pomiędzy
Bolesławem II Rogatką
a
Konradem I głogowskim
- mężem siostry Przemysła -
Salomei
. Interwencja księcia wielkopolskiego dopomogła w wydzieleniu
księstwa głogowskiego
dla Konrada[14]. W
1249
roku przeprowadził reformę terytorialną w Wielkopolsce zamieniając m.in. Bolesławowi dzielnicę kaliską na gnieźnieńską[15]. Rok później z nieznanych przyczyn Przemysł I uwięził brata i objął władzę nad całą dzielnicą[16]. Dopiero na Wielkanoc
1253
roku na skutek zabiegów Kościoła nastąpiło braterskie pogodzenie i sprawiedliwszy podział ojcowskiej dzielnicy - Bolesław Pobożny otrzymał wówczas księstwo kalisko-gnieźnieńskie[17]. W latach pięćdziesiątych
XIII wieku
Przemysł I próbował prowadzić bardziej pokojową politykę ściśle współpracując ze swoim szwagrem Konradem Głogowskim, wydając w
1251
roku swoją siostrę
Eufemię
za księcia opolskiego Władysława[18] i powstrzymując brata Bolesława od rozprawy zbrojnej z
Kazimierzem kujawskim
o kasztelanię
lądzką
. Pomimo tego w
1254
zorganizował wyprawę zbrojną na dzierżawy
Henryka III Białego
niszcząc m.in należące do
biskupa wrocławskiego
dobra pod
Oleśnicą
, za co księcia spotkała kara
ekskomuniki
zdjętej dopiero po wyrównaniu strat. Do kolejnej wyprawy przeciwko Henrykowi III doszło jeszcze we wrześniu tego samego roku, tym razem jednak, co podkreślają źródła, wspólna wyprawa Przemysła, Bolesława i Konrada II Głogowskiego unikała zniszczeń w dobrach kościelnych[19]. Walka z ekspansją brandenburskąJednym z bardziej palących problemów w ciągu panowania Przemysła I była próba powstrzymania ekspansji
brandenburskich
Askańczyków
. Wprawdzie dzięki dużej mobilności rycerstwa wielkopolskiego wszelkie rajdy brandenburskie udało się powstrzymać (
Santok
w
1247
roku,
Zbąszyń
w
1251
roku,
Drezdenko
w
1252
roku), jednak ciągłe zagrożenie nie wpływało dobrze na sytuację na pograniczu. W tym celu latach
1254
-
1255
Przemysł I usiłował nawiązać cieplejsze stosunki z Brandenburgią, do czego miało przyczynić się małżeństwo jego córki Konstancji z synem margrabiego
Jana
-
Konradem
(zawarte dopiero po śmierci księcia w
1260
roku), które okazało się jednak politycznym fiaskiem - co gorsza dało podstawę do roszczeń brandenburczyków wobec zachodnich kasztelanii Wielkopolski. Lokacja PoznaniaW
1253
władca Wielkopolski dokonał lokacji swojej stolicy -
Poznania
na lewym brzegu
Warty
na
prawie magdeburskim
(zamienił leżące na lewym brzegu rzeki ziemie biskupie na należące do niego tereny prawobrzeżne zajęte przez ówczesny Poznań). Rozpoczął również wznoszenie
zamku królewskiego
na górze Przemysła. Kanonizacja św. Stanisława i zjazd krakowski
8 maja
1254
roku Przemysł I wziął udział w ogólnopolskim zjeździe książąt piastowskich odbytym w Krakowie z okazji kanonizacji
św. Stanisława
(obecni tam byli: Bolesław Pobożny,
Kazimierz I kujawski
,
Siemowit I mazowiecki
,
Władysław opolski
i gospodarz
Bolesław V Wstydliwy
)[20]. Nawiązane tam przyjazne kontakty przydały się już rok później, kiedy książę gdański
Mściwój II
, korzystając z zaabsorbowania księcia wielkopolskiego innymi sprawami, opanował na skutek zdrady gród w Nakle. Toczona wówczas wojna nie przyniosła jednak sukcesu i dopiero po zapłaceniu przez Przemysła I okupu 500 grzywien srebra Nakło powróciło w
1256
roku do Wielkopolski. [21] Śmierć, następstwo i opinie o Przemyśle IEpitafium Przemysła I w katedrze poznańskiej Hipotetyczny wizerunek Przemysła I z kościoła podominikańskiego w Poznaniu Przemysł I zmarł
4 czerwca
1257
w Poznaniu[22]. Został pochowany w tutejszej
katedrze
. Z małżeństwa
Elżbietą
pozostawił pięcioro dzieci: Jego portret znajduje się przypuszczalnie na
zworniku
sklepiennym z
Kościoła Najświętszego Serca Jezusowego i Matki Boskiej Pocieszenia w Poznaniu
, który znajduje się obecnie w
Muzeum Historii Miasta Poznania
w
poznańskim ratuszu
. Ta tradycyjna teoria bywa jednak ostatnio podważana przez historyków sztuki Opinia o księciu przekazana w Kronice WielkopolskiejBył więc ten książę młody wiekiem, miał (bowiem) zaledwie 36 lat, lecz dojrzały ze względu na (swój) charakter, sposób życia i postępowanie, (toteż) w licznych okolicznościach cieszył się wielką i zadziwiającą łaską Boga. Był człowiekiem najwstydliwszym wśród duchownych i świeckich. Nikt nie słyszał nigdy z ust jego słowa brzydkiego lub sprośnego. Wcale nie umiał gniewać się; a jeżeli niekiedy ktoś pobudzał go do gniewu, nigdy nie mógł poznać się na nim, czy się gniewa,a to z powodu pogodnego oblicza jego, które każdemu okazywał. Zawsze gotów był nakłonić ucha swego dla wielkiego i małego, do ubogiego i bogatego i serdecznie wysłuchiwał ich, gdy mówili do niego. Rzetelnie też, jeśli mógł, załatwiał ich sprawy. Wśród książąt polskich mego czasu był najłagodniejszy, opanowany i pokorny,pojednawczy i łaskawy, pobożny i żarliwy w szczerym miłowaniu Boga i ludzi. Z nikim nie chciał się spierać, chyba że ktoś wtargnął mu na jego ziemie; wtedy bronił się jak mógł. W ciągu swego życia obwarował swój kraj ze wszystkich stron pokojem,przez zjednywanie sobie sąsiednich książąt jako przyjaciół nie mieczem, lecz mądrością, której użyczył mu Jezus Chrystus i której zawsze przestrzegał. Nie chciał zajmować obszaru żadnego księcia, lecz raczej pragną pokoju ze wszystkimi ludźmi. Był bardzo pobożny. Nigdy nie opuszczał, gdy mógł służby Bożej. Rozkoszował się pięknym śpiewem. W miarę możności odprawiał godzinki o chwalebnej Pani i otaczał ją największą czcią. I to było u niego godne podziwu, że gdy nocną porą kładł się do łóżka i nieco pokrzepił się snem, gdy inni myśleli, że śpi całą noc, on wstawał, czasem o północy, czasem wcześniej i siedząc ze świecą pod swoją kotarą trzymał psałterz i czytał niektóre psalmy i modlitwy, które umiał lub mógł mieć pod ręką; a czynił to często i chętnie. Pychą gardził, pijaństwa zupełnie unikał. Jadł umiarkowanie, miodu przez wiele lat nie pił, lecz piwo i wino. Było ono tak rozcieńczone, że ledwie miało smak wina. Kąpieli przez dobre cztery lata przed śmiercią nie używał. W każdym Wielkim Poście, jak mówiono, pod innymi szatami nosił włosiennicę, i to potajemnie. Ja Baszko, kustosz poznański, widziałem, że po jego śmierci pewien kapłan nosił tę włosiennicę, a była bardzo gruba. Boga bardzo miłował, a święty Kościół czcił i uwielbiał. I brał w obronę całe (świeckie) duchowieństwo, a także wszystkich zakonników miał w wielkim poważaniu i dosyć często przyjmował ich wielkim uszanowaniu na swoim dworze ... Oby Bóg duszę jego umieścić raczył w królestwie niebieskim, a Jezus Chrystus tam go wprowadził. Amen [23] Przypisy- ↑ Forma wprowadzona na oznaczenie tego księcia przez Jana Długosza dopiero w XV wieku, w źródłach współczesnych Przemysłowi występuje niezmiernie rzadko.
- ↑ Pogląd o pomorskim rodowodzie Jadwigi reprezentowali:Oswald Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895, s. 221,Włodzimierz Dworzaczek, Genealogia, Warszawa 1959, tablica 2, 17, Kazimierz Jasiński, Uzupełnienia do genealogii Piastów, Studia Źródłoznawcze, 5 (1960), s. 100. Obecnie z teorią jakoby Jadwiga pochodziła z rodu Przemyślidów i była córką zdetronizowanego księcia morawskiego Świętopełka wyszedł Norbert Mika, Imię Przemysł w wielkopolskiej linii Piastów. Niektóre aspekty stosunków książąt wielkopolskich z Czechami do połowy XIII wieku, w: Przemysł II. Odnowienie Królestwa Polskiego pod red. Jadwigi Krzyżaniakowej, Poznań 1997, s. 247-255.
- ↑ Daty te ustalono na podstawie Kroniki Wielkopolskiej,Warszawa 1965, s. 257, gdzie podano informację, że książę zmarł w wieku 36 lat, por. Kazimierz Jasiński, Genealogia Piastów wielkopolskich. Potomstwo Władysława Odonica, [w:] Nasi Piastowie, „Kronika Miasta Poznania” 1995, nr 2, s. 40.
- ↑ Kronika Wielkopolska ... , s. 258.
- ↑ Kronika Wielkopolska, Warszawa 1965, s. 221 nie precyzuje jakie ziemie należały do Bolesława Rogatki tuż po śmierci Henryka Pobożnego. Jest tam wyłącznie mowa odzyskaniu przez synów Władysława Odonica
Przemętu
.
- ↑ Stanisław Zachorowski, Studja do dziejów wieku XIII wiekuw pierwszej jego połowie, wyd. J. Fijałek, Kraków 1920, s. 117.
- ↑ Kronika Wielkopolska ..., s. 222, por. Aleksander Swieżawski, Przemysł król Polski, Warszawa 2006, s. 35.
- ↑ Kronika Wielkopolska ..., s. 224, Kronikarz z nieznanych powodów pomylił imię księżnej, w źródle zamiast Elżbieta jest Jadwiga.
- ↑ Kronika wielkopolska ..., s. 224-225. Kronikarz nic nie wie o uprzednim przekazaniu Kalisza Władysławowi Opolskiemu.
- ↑ Kronika Wielkopolska ... , s. 233, por. Ryszard Rosin, Ziemia Wieluńska w XII-XVI w. Studia z dziejów osadnictwa,Łódź 1961, s. 74-75.
- ↑ Kronika wielkopolska ... , s. 228. Stało się to po dobrowolnej rezygnacji z grodu Bolesława Rogatki.
- ↑ Kronika Wielkopolska ..., s. 225-226.
- ↑ Kronika Wielkopolska ... , s. 227-228, por. Stanisława Zachorowski, Wiek XIII i panowanie Władysława Łokietka, w: Roman Grodecki, Stanisław Zachorowski, Jan Dąbrowski, Dzieje Polski Średniowiecznej w dwu tomach,wyd. II, Kraków 1995, s. 296, Gerard Labuda, Dzieje Wielkopolski, t.I, s. 294, Bronisław Nowacki, Przemysł II 1257-1296. Odnowiciel korony Polskiej, Poznań 1997, s. 18, gdzie autorzy uznają, że wydzielenie dzielnicy kaliskiej nastąpiło na skutek interwencji możnych. Z kolei Aleksander Swieżawski, Przemysł ... , s. 37 uważa, że wydzielenie dzielnicy dla Bolesława było w pełni dobrowolne, gdyż żadne ze źródeł wprost nie informuje o naciskach możnych.
- ↑ Kronika Wielkopolska ..., s. 234-236.
- ↑ Kronika Wielkopolska ..., s. 231-232.
- ↑ Kronika Wielkopolska ..., s. 236
- ↑ Kronika Wielkopolska ..., s. 241, por. Aleksander Swieżawski, Przemysł ... , s. 37-38.
- ↑ Kronika Wielkopolska ..., s. 237.
- ↑ Kronika Wielkopolska ..., s. 243-244, 246.
- ↑ Kronika Wielkopolska ..., s. 244-245.
- ↑ Kronika Wielkopolska ..., s. 247-253.
- ↑ Oswald Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895, s. 230, Włodzimierz Dworzaczek, Genealogia, tabl 2.
- ↑ Kronika Wielkopolska ..., s. 257-260.
Bibliografia-
Jasiński K.
, Genealogia Piastów wielkopolskich. Potomstwo Władysława Odonica, [w:] Nasi Piastowie, „Kronika Miasta Poznania” 1995, nr 2, s. 34-66.
Inne hasła zawierające informacje o "Przemysł I":
Linz
...
Tampere
do większych zmian w mieście. Po II wojnie światowej rozwinął się nowoczesny Przemysł I powstało mnóstwo nowoczesnych budynków. W dzielnicy
Nokia
powstała firma o ...
Sztuka
...
Brno
...
Włosi
...
Nowa Polityka Ekonomiczna
...
Ziemia Ognista (archipelag)
...
Maine
...
1225
...
Przemysł chemiczny
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Przemysł I":
203 Okres międzywojenny na świecie. Postęp techniczny i kryzys gospodarczy (plansza 8)
...
202 System wersalski. Europa po I Wojnie Światowej (plansza 10)
...
206 Kultura, nauka i sztuka okresu międzywojennego (plansza 3)
...
|