Przekłady biblijne Władysława Szczepańskiego
okładka przekładu Bóg-Człowiek w opisie Ewangelistów
Pełna nazwa	Bóg-Człowiek w opisie Ewangelistów Cztery Ewangelie. Wstęp, nowy przekład i komentarz Nowy Testament (I. Ewangelie i Dzieje Apostolskie)
Język	Polski
Opublikowanie kompletnego przekładu	1917 (Ewangelie i Dzieje Apostolskie)
Tłumacz(e)	Władysław Szczepański TJ
Źródła przekładu	tekst oryginalny, Wulgata
Przynależność religijna	Katolicyzm
Ewangelia Jana 3:16
Tak bowiem Bóg umiłował świat, że Syna swego jednorodzonego dał, aby każdy, kto weń wierzy, nie zginął, ale miał żywot wieczny.

Przekłady biblijne Władysława Szczepańskiego, obejmujące Ewangelie i Dzieje Apostolskie , ukazywały się w latach 1914-1917. Były to pierwsze polskie katolickie przekłady Nowego Testamentu bezpośrednio z języka greckiego, choć z uwzględnieniem Wulgaty .

Tłumacz, Władysław Szczepański TJ, był archeologiem, biblistą, profesorem Papieskiego Instytutu Biblijnego w Rzymie i Uniwersytetu Warszawskiego .

Kolejne wydania

Bóg-Człowiek w opisie Ewangelistów (1914)

Szczepański określił publikację w jej podtytule jako Nowy, synoptyczny przekład czterech Ewangelij w jednej na podstawie tekstu greckiego z objaśnieniami. Jest w zasadzie harmonia ewangelii. Tłumacz wziął jako podstawę opowiadania Ewangelię Jana , wraz z jej chronologią świąt żydowskich i w nią wstawił wydarzenia podane przez Łukasza i Marka, a wszystko uzupełnił Mateuszem. Działalność publiczną Jezusa rozpisał na trzy lata. Rodowody Chrystusa według Mateusza i Łukasza umieścił w dodatku.

Przekładowi towarzyszył komentarz zawierający wskazówki egzegetyczne, dogmatyczne, filologiczne, geograficzne i archeologiczne.

Pierwsze wydanie ukazało się w Rzymie w roku 1914. Miało postać bogato ilustrowanego albumu w dużym formacie. Przedmową opatrzył je abp Józef Bilczewski . Następne wydania w mniejszych formatach i ze skróconym komentarzem ukazywały się w Krakowie w latach 1924, 1936 i 1950^[1].

Strona tytułowa wydania z 1924

Prolog Ewangelii Jana

Drugi rozdział Ewangelii Jana

Cztery Ewangelie (1917)

Po wydaniu harmonii ewangelicznej Bóg-Człowiek... Szczepański kontynuował prace nad przekładem. Przetłumaczył osobno 4 ewangelie kanoniczne, które rozesłał do oceny teologom i biblistom, a ich uwagi "przemyślał gruntownie" i wykorzystał w pełnym wydaniu^[2].

Publikację sfinansowały Akademia Umiejętności w Krakowie, Kasa im. Mianowskiego w Warszawie, arcybiskup Edmund Dalbor z Poznania oraz dwie osoby prywatne. Szczepański podkreślił, że złożyły się na nią wszystkie polskie dzielnice.

Cztery Ewangelie składały się z dwóch części. Pierwszą był Wstęp ogólny do Ewangelii, poświęcony geografii, historii, stosunkom religijnym i społecznym starożytnej Palestyny. Kwestię historyczności Ewangelii i czasu ich powstania autor rozstrzygnął zgodnie z decyzjami Papieskiej Komisji Biblijnej ^[3]. Druga część: Przekład i Komentarz zawierała przekład wraz z oznaczeniem wariantów tekstowych i miejsc paralelnych, oraz szczegółowy komentarz filologiczno-historyczny. Był on poszerzony w stosunku do Bóg-Człowiek. Zgodnie z tytułem, Cztery Ewangelie miały być pierwszą częścią Nowego Testamentu, jednak kolejne nie ukazały się.

Strona tytułowa

Fragment Ewangelii Jana

Mapa Palestyny , Jerozolimy i okolic Jeziora Genezaret

Ewangelie i Dzieje Apostolskie (1917)

Przekład Ewangelii wraz z Dziejami Apostolskimi ukazał się też w 1917 w Krakowie. W stosunku do Czterech Ewangelii miał on mniejszy format i skrócone komentarze. Kolejne wydania obejmowały: same Dzieje Apostolskie (Poznań, 1922) oraz Ewangelie i Dzieje Apostolskie w pięciu tomikach (Poznań, 1925)^[4].

Strona tytułowa

Fragment Ewangelii Jana

Źródło przekładu

Przekłady Szczepańskiego określano jako pochodzące z języków oryginalnych, jednak jak sam autor podkreślał: "ze względów kościelnych trzeba bowiem było obok tekstu greckiego nie spuszczać nigdy z oka Wulgaty, którą – jak wiadomo – Sobór Trydencki uznał za urzędowy, autentyczny tekst Kościoła rzymskiego". Z tych powodów zdecydował się uwzględnić równocześnie tekst grecki i Wulgatę:^[5]

• oznaczył osobno wszystkie dodatki Wulgaty (odróżniając kilka jej wydań) oraz słowa znajdujące się tylko w tekście greckim.
• tam, gdzie tekst grecki przedstawiał odmiany różne od Wulgaty, a niedające się w tekście uwzględnić, tam tekst grecki podany zostawał w komentarzu.

Za podstawę przekładu Szczepański przyjął:

• Dla Wulgaty
  • ed. Clementina wyd. przez A Gramatica w 1914 (oficjalne wydanie kościelne)
  • Novum Testamentu latine sec ed., opr. J. Wordsworth, H. J. White (1889-1905)
• Dla tekstu greckiego: rekonstrukcję H. von Sodena (1913)

Charakterystyka przekładów

Swoje zasady przekładu Szczepański wyłożył w obszernej przedmowie do Czterech Ewangelii z 1917. Oparł je na trzech punktach: nowości, wierności oraz krytyczności^[6].

Przekład Szczepańskiego był "całkowicie nowy" i niezależny od Biblii Wujka, choć pozostawiał te zdania, z którymi "zbyt już się zżyło całe społeczeństwo polskie, bo przeszły one prawie w jego przysłowia"^[7]. Czasami zachowywał archaizmy w celu podkreślenia jakiegoś bardziej uroczystego miejsca. W przeciwieństwie jednak do starszych przekładów Szczepański naśladował prostotę stylu opowiadania biblijnego, co było konsekwencją uwag biblistów i teologów.

Wierność Szczepański rozumiał jako odzwierciedlenie każdego zdania i słowa biblijnego. Wykluczał jednak niewolniczość, nie zachowywał tym samym szyku wyrazów oryginału, jak też nie stosował zwrotów i form właściwych jedynie dla języków starożytnych (hebraizmów, grecyzmów i latynizmów). Starał się też zachować właściwości stylistyczne poszczególnych autorów, stwierdzając, że najmniej trudności sprawiał styl Łukasza, najwięcej natomiast Marka, w którego języku było wiele zdań niedokończonych oraz przejść między czasami. Arcybiskup lwowski Józef Bilczewski , pisząc wstęp do Bóg-Człowiek w 1913, podkreślił, że przekład z greckiego był "wierny, ale nie niewolniczy; język szlachetny, prosty"^[8].

Jako wyróżniającą cechę swojego przekładu Szczepański uznał jego synoptyczność, tzn. przetłumaczenie tych samych zwrotów z ewangelii synoptycznych w ten sam sposób. Według niego, nie dbały o to ani Wulgata, ani inne przekłady starożytne i nowożytne. Korzyścią miało być pozbycie się pozornych sprzeczności tekstualnych między synoptykami, których nie było w tekście oryginalnym^[9]. W przypadkach, gdzie sam tekst grecki był niejasny, Szczepański starał się, aby tę niejasność tłumaczenia zachować, tak aby nadawała się do podwójnej egzegezy, np. Łk 2, 49^[10].

Krytyczność Szczepański rozumiał za jako zgodność ze stanem krytyki tekstu , który poczynił na przełomie XIX i XX wieku duże postępy, choć trudnością, którą stwierdzał, było zachowanie jednocześnie wierności językowi greckiemu, jak i Wulgacie^[11].

Recepcja przekładów Szczepańskiego

We wstępie do swojego wydania Czterech Ewangelii Szczepański przedstawił pochwalne opinie i listy otrzymane od kilkunastu biskupów polskich, podkreślając zapotrzebowanie na nowy polski przekład Pisma świętego.

Zwolennicy przekładu Szczepańskiego podkreślali jego jasność, przejrzystość i gruntowność wstępu i komentarza^[4]. Fragmenty przekładu Szczepańskiego trafiły do zbiorów lekcji i Ewangelii , wykorzystywanych do czytań Mszy św. w niektórych diecezjach, np. do zbioru ks. Rudolfa Tomanka (Cieszyn, 1930)^[12]. Cieszyły się popularnością, na co zwracali uwagę krytycy^[13]. Komentarz Wydawnictwa Księży Jezuitów do drugiego wydania Bóg-Człowiek w opisie Ewangelistów podkreślał, że zapoczątkowało ono "w Polsce tak potrzebny i tak przez wszystkich upragniony przekład poszczególnych Ksiąg Pisma świętego na podstawie oryginałów"^[14].

Porównania z Biblią Wujka (dokonywane przez zwolenników przekładu Wujka i jego modyfikacji) nie wypadały na korzyść nowego tłumaczenia. Już w 1920 ukazała się broszura Nowy przekład polski Pisma Świętego, której autorem był prof. Ignacy Chrzanowski . W formie – według określenia późniejszej encyklopedii – "dość napastliwej"^[4] Chrzanowski odniósł się do stylu tłumaczenia. Język określił "na ogół biorąc, poprawny", jednak wskazał na błędy językowe, latynizmy i germanizmy. Przykładem latynizmu miało być zdanie: "Nie mamy króla, jak tylko cesarza" (J 19, 15), będące niewolniczym tłumaczeniem Non habemus regem, nisi Caesarem. Tam, gdzie Szczepański nie wprowadzał nowości, a zaufał Wujkowi, przekład był według Chrzanowskiego poprawny, zwykle jednak było przeciwnie:

W 1948 roku do krytyki Chrzanowskiego nawiązał Artur Chojecki, który na łamach miesięcznika Znak stwierdzał, że z broszurą sprzed 28 lat powinni zapoznać się wszyscy przyszli tłumacze Pisma Św., a nie zrobili tego Eugeniusz Dąbrowski i Feliks Gryglewicz, których przekłady akurat wtedy się ukazały^[12].

Współcześni badacze podkreślają nowość przekładu oraz samego podejścia tłumacza. Bożena Szczepińska pisała, że Szczepański już "na początku wieku przekonywał, iż respektując wierność wobec oryginału, tłumacz powinien zachowywać w przekładzie jego niejasności"^[16]. Marian Wolniewicz zwraca uwagę, że "Szczepański przekazał najpełniejszy zbiór zasad swego tłumaczenia, pewien zarys teorii biblijnego przekładu"^[17].

Przypisy

Bibliografia

• Przedmowa. W: Władysław Szczepański: . Kraków: Składy główne: Księgarnia G. Gebethnera i sp. w Krakowie, Gebethnera i Wolffa w Warszawie, w Łodzi i w Lublinie, i Księgarnia Św. Wojciecha w Poznaniu., 1917, ss. XIX-XXX. 
• Ignacy Chrzanowski: Nowy przekład polski Pisma Świętego . Kraków: Główny Skład w Księgarni Gebethnera i Wolffa, 1920. [dostęp 2010-09-18]. 
• Marian Wolniewicz. Teoria przekładu biblijnego w ujęciu współczesnych tłumaczy Biblii na język polski . „Łódzkie Studia Teologiczne”. Ss. 19-30. [dostęp 2010-09-18]. 
• Polskie przekłady Pisma Św. W: Romuald Gustaw: Podręczna Encyklopedia Biblijna. Eugeniusz Dąbrowski (red.). T. II. Poznań - Warszawa - Lublin: Księgarnia św. Wojciecha, 1959, ss. 318-319. 

Linki zewnętrzne