Przekłady biblijne Romana Brandstaettera obejmowały większą część Nowego Testamentu oraz kilka ksiąg Starego Testamentu ; ukazywały się w latach 1964 - 1986 .

Geneza i historia powstania przekładów

Roman Brandstaetter wychowywał się w rodzinie żydowskiej z Tarnowa . Biblia obecna była w jego tradycji domowej, a nauki czytania i pisania udzielano mu na Biblii Jakuba Wujka (wyłącznie na Starym Testamencie, ponieważ wierzący Żydzi nie mogli czytać Nowego Testamentu). Po latach określił ją jako "święty elementarz":

Nie znam nikogo spośród moich przyjaciół, bliższych i dalszych znajomych, który by się uczył pisania i czytania ojczystego języka na Wujkowej, wcale niełatwej polszczyźnie, a naukę czytania rozpoczynał od słów: "Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię..."^[1].

Motywy biblijne obecne były w twórczości Brandstaettera od lat 40. , kiedy to przeszedł z judaizmu na katolicyzm . W oparciu o wątki biblijne pisał m.in. dramaty i poematy, a opus magnum jego twórczości stanowiła czterotomowa powieść Jezus z Nazaretu (1967-1973).

W latach 60. Brandstaetter rozpoczął przekładanie Biblii hebrajskiej – nie decydując się na przekład całości, ale wybierając z niej, według Jerzego Chmiela, najlepsze kęski biblijnego słowa^[2]. Brandstaetter nie był biblistą, ani nie miał wykształcenia teologicznego (ukończył filologię polską ). Nie tłumaczył też wcześniej z języka hebrajskiego (wyjątkiem były meldunki podczas wojny, gdy pracował w Jerozolimie ).

W 1964 ukazało się Słowo nad słowami – była to antologia tekstów Starego Testamentu obejmująca fragmenty kilkunastu ksiąg Starego Testamentu, a także wybrane Psalmy.

W 1968 opublikowany został przekład całej Księgi Psalmów , najpierw ułożonych według porządku Wulgaty i brewiarza rzymskiego, począwszy od 1983 – w numeracji zastosowanej w Biblii hebrajskiej. Wydanie Psałterza w 1983 zostało przez autora zmodyfikowane stylistycznie, a poprzedziła je przedmowa Thomasa Mertona .

Kolejnym wydawnictwem obejmującym przekłady Starego Testamentu były Cztery poematy (1972), były to pełne przekłady ksiąg: Koheleta , Hioba , Trenów Jeremiasza oraz Pieśni nad Pieśniami . Bardzo podobny zestaw wybrał kilka lat później w swoich przekładach Czesław Miłosz .

W latach 70. Brandstaetter przystąpił do przekładania z języka greckiego pism Nowego Testamentu . Kolejno ukazały się:

• Pisma św. Jana Ewangelisty : Ewangelia , Listy, Apokalipsa (1978)
• Ewangelia według św. Marka (1980)
• Ewangelia według św. Łukasza (1982)
• Dzieje Apostolskie – wydane wraz z Ewangelią Łukasza (1984)
• Ewangelia według św. Mateusza (1986)

Brandstaetter pragnął jeszcze przetłumaczyć listy bliskiego mu św. Pawła , w czym jednak przeszkodziła mu śmierć. ^[3]

Przekłady Brandstaettera były parokrotnie wznawiane – najpierw, w latach 80. , wznowiono wszystkie przekłady Starego Testamentu, a w latach 2003-2004 nakładem wydawnictwa "M" ukazały się zbiory: Księgi Starego Przymierza, Psałterz oraz Księgi Nowego Przymierza. Osobno nakładem Wydawnictwa św. Wojciecha ukazało się wznowienie Słowa nad słowami.

Charakterystyka przekładów

Jako jedyny polski autor przekładów Biblii (wyłączając prace studyjne np. Aleksego Klawka ), w przekazie tekstu Brandstaetter zastosował metodę kolometryczną . Polega ona na podziale wersetu biblijnego na rytmiczne człony^[4]. W ten sposób można je recytować śpiewnie, sposobem kantylacyjnym.

Tłumacząc zatem tekst ewangeliczny starałem się oddać jego oralny charakter, rytmiczne brzmienie recytowanego wersetu o wyraźnej kadencji i eufonii.^[5]

Brandstaetter przekazywał sens oryginalnego tekstu, ale nie kosztem przekładu dosłownego i tym samym niewolniczego. Jego przykłady miały charakter dynamiczny, zaś Jerzy Chmiel określa je jako efekt "myślenia Biblią" i twierdzi, że są nie tylko poetyckie, ale wręcz profetyczne^[2].

Wychowany na polszczyźnie Wujkowej tłumacz używał nieraz oryginalnych i archaicznie brzmiących określeń, takich jak winogradnicy, weselnicy, stoły pieniężników, Wniebowstępujący.^[3]

Krytyka przekładów

Waldemar Chrostowski zwracał uwagę na fakt, że tłumaczenia Brandstaettera ukazywały się świeżo po Soborze Watykańskim II i ponieważ były mocno osadzone w tradycji żydowskiej, miały jak na swoje czasy charakter rewolucyjny^[6].

Janusz Frankowski podkreślał - odnosząc się do przekładów ze Starego Testamentu, że tłumacz ten wniósł w przekład piękne poetyckie słowo. Twierdził jednak, że często poeta bierze górę nad tłumaczem i daje interpretację poetycką zbyt daleko posuniętą, zbyt indywidualną i w [jej] imię [...] dość często rozbija zwarty wiersz biblijny, a przez to i samą poezję biblijną.^[7]

W ankiecie biblistów polskich z roku 1999 przeprowadzonej przez Katolicką Agencję Informacyjną , przekład Brandstaettera został uznany - obok Biblii Wujka - za najlepszy polski przekład pod względem literackim.^[8]

Poglądy przekładowe Brandstaettera

Swoje przekłady Brandstaetter poprzedzał przedmowami, w których tłumaczył swe podejście do tekstu i wykraczał czasami poza ustalenia naukowej biblistyki .

Najbardziej oryginalną tezą egzegetyczną Brandstaettera była zmiana tekstu w Hymnie o Logosie, otwierającym Ewangelię Jana . Wbrew greckiemu oryginałowi przetłumaczył część Hymnu w czasie teraźniejszym, a nie przeszłym.

W szkicu Jest - czyli historia jednego przekładu^[9] oraz we wstępie do Ewangelii Jana pisarz wyjaśniał to odejście od oryginalnego tekstu chęcią dotarcia do sposobu myślenia ewangelisty. Św. Jan - według tłumacza - pisząc Ewangelię myślał po hebrajsku lub aramejsku, a tam, ze względu na ograniczenie hebrajskich form czasownika, nie mógł użyć czasu teraźniejszego. To podejście spotkało się z ostrą polemiką Anny Świderkówny .^[3].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Przekłady z języków obcych - bibliografia
• Roman Brandstaetter - tłumacz ksiąg Nowego Testamentu