Pryncypat (od łac. princeps civium Romanorum) – forma władzy w okresie Cesarstwa Rzymskiego wprowadzona po 27 roku p.n.e. przez Oktawiana Augusta . Skupiała władzę w rękach jednostki, przy pozorach zachowania instytucji republikańskich . Pryncypat był formą sprawowania władzy przez pierwszego obywatela republiki princepsa (cesarza), skupiającego władzę jako imperator , princeps senatus , prokonsul zarządzający 18 prowincjami , najwyższy kapłan , trybun ludowy i cenzor ustalający listy senatorów . Pryncypat nie był dziedziczny, ale władca miał możliwość wyznaczenia swego następcy. Pryncypat trwał w Rzymie aż do rządów Dioklecjana .

Cesarze okresu pryncypatu:

• • Dynastia julijsko-klaudyjska
• Oktawian August
• Tyberiusz
• Kaligula
• Klaudiusz
• Neron

• • Lata 68-69
• Galba
• Othon
• Witeliusz

• • Dynastia flawijska (Flawiuszy)
• Wespazjan
• Tytus
• Domicjan

• • Dynastia Antoninów
• Nerwa
• Trajan
• Hadrian
• Antonin Pius
• Marek Aureliusz (początkowo wraz z Lucjuszem Werusem )
• Kommodus

• • Okres przed Sewerami
• Pertynaks
• Didiusz Julianus (W tym czasie cesarzami ogłaszają się również Pescenniusz Niger , Septymiusz Sewer oraz Klodiusz Albin )

• • Dynastia Sewerów
• Septymiusz Sewer
• Karakalla (początkowo wraz z Getą )

• • Obalenie Karakalli
• Makrynus

• • Dynastia Sewerów
• Heliogabal
• Aleksander Sewer

Następnie cesarzem poprzez zamach stanu został Maksymin Trak , po nim Gordian I i jego syn Gordian II . Przez pół wieku cesarzami ogłaszało się samowolnie wielu wpływowych ludzi, większość z nich nigdy nawet nie była w Rzymie. Proceder ten osłabiał i rozbijał wewnętrznie Rzym aż do czasów Dioklecjana i jego prób wzmocnienia autorytetu władzy, owocujących dominatem – najpierw wprowadzeniem tetrarchii , a po śmierci Dioklecjana monarchii cesarskiej .