Pruszków
Herb Flaga Herb Pruszkowa Flaga Pruszkowa
Dewiza : kolej na Pruszków!
Województwo	mazowieckie
Powiat	pruszkowski
Gmina • rodzaj	Pruszków miejska
Prawa miejskie	1916
Prezydent miasta	Jan Starzyński
Powierzchnia	19,19[1] km²
Ludność (2008) •  liczba •  gęstość	54 817[2] 2917 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 22
Kod pocztowy	05-800 do 05-804
Tablice rejestracyjne	WPR
Położenie na mapie Polski Pruszków
52°10'N 20°48'E / 52.167, 20.8 Na mapach: 52°10'N 20°48'E / 52.167, 20.8
TERC ( TERYT )	1142021021
Miasta partnerskie	Esslingen Impruneta Prószków
Urząd miejski ul. Kraszewskiego 14/16 05-803 Pruszków
Strona internetowa miasta

Pruszków – miasto i gmina w województwie mazowieckim , w powiecie pruszkowskim , położone nad Utratą .

Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej , w której dochody na jednego mieszkańca są najwyższe w Polsce . Do Pruszkowa prowadzą Aleje Jerozolimskie , których przedłużenie na terenie miasta stanowi Aleja Wojska Polskiego. W Pruszkowie lokują swoje inwestycje wielkie koncerny zagraniczne. Liczba mieszkańców wzrasta dzięki budowie wielu nowoczesnych osiedli oraz dobrej lokalizacji. Dojazd Warszawską Koleją Dojazdową , Szybką Koleją Miejską lub Kolejami Mazowieckimi z Pruszkowa do samego centrum Warszawy trwa od 21 do 26 minut.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa warszawskiego .

Według danych z 30 czerwca 2006 roku^[3] miasto liczyło 55 387 mieszkańców, natomiast w 2010 r. odnotowano spadek liczby mieszkańców do 54 817 mieszkańców^[2].

Dane ogólne

Ośrodek przemysłowo-usługowy i mieszkaniowy. Różnorodny przemysł, zakłady farmaceutyczne ( Herbapol ) i kosmetyczne ( L'Oréal ), a także centra logistyczne (np. Millennium Logistic Park) i kolejowy terminal kontenerowy. Ważny ośrodek sportu i rekreacji południowo-zachodniej części aglomeracji warszawskiej, który obejmuje: halę sportową "Znicz", Stadion piłkarski , Olimpijski Tor Kolarski " BGŻ Arena ", na którym odbyły się we wrześniu 2008 roku Mistrzostwa Europy, a w 2009 roku Mistrzostwa Świata w kolarstwie torowym , Aqua Park "Kapry", cztery parki (w tym park Potulickich z unikatowym układem przestrzennym), zaplecze naukowo-dydaktyczne w postaci Wyższej Szkoły Kultury Fizycznej i Turystyki, siedziba Polskiego Związku Kolarskiego .

Historia

Pałac Potulickich

Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego w Pruszkowie, oficyna pałacu Potulickich

SKM

Osada była wzmiankowana w XVI wieku , a prawa miejskie otrzymała w 1916 roku. Korzystnie na rozwój Pruszkowa wpłynęło uruchomienie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w XIX wieku i w 1927 roku – Elektrycznej Kolei Dojazdowej .

W czasie powstania styczniowego w nocy z 1 na 2 listopada 1864 roku dwa szwadrony powstańcze rozpoczęły szturm na rosyjskie posterunki wojskowe położone na stacjach kolejowych w Pruszkowie i Grodzisku Maz.

We wsi Tworki (obecnie dzielnica Pruszkowa) w 1891 roku wybudowano szpital dla psychicznie chorych.

W czasie I wojny światowej , 12 – 18 października 1914 roku została stoczona bitwa o Pruszków . Podczas walk wojskom rosyjskim udało się odepchnąć Niemców na linię Płock – Bzura – Rawka , tam, gdzie linia frontu utrzymała się do roku 1915 .

W 1923 roku powstał klub sportowy TUR Pruszków.

W 1944 roku mieścił się tu niemiecki obóz przejściowy Dulag 121 dla wysiedlonych przez hitlerowców mieszkańców Warszawy ( Dulag 121 Pruszków ).

W czasie II wojny światowej zginęło z rąk hitlerowców ok. 1500 Żydów (prawie cała ludność żydowska mieszkająca w Pruszkowie). Prawie 100 mieszkańców Pruszkowa zginęło jako żołnierze Wojska Polskiego na frontach II wojny światowej , a przeszło tyle samo pruszkowian zginęło jako żołnierze AK .

17 stycznia 1945 roku Pruszków został wyzwolony spod okupacji niemieckiej i zajęty przez należące do koalicji antyhitlerowskiej oddziały Armii Czerwonej .

26 marca 1945 roku – szesnastu przedstawicieli Polskiego Państwa Podziemnego , zaproszonych na rozmowy do Pruszkowa, do willi przy obecnej al. Armii Krajowej, zostało aresztowanych przez NKWD i wywiezionych do Moskwy (zobacz: proces szesnastu ).

Po wojnie Pruszków stał się jednym z większych ośrodków przemysłowych na Mazowszu .

W Pruszkowie znajduje się Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego oraz dwór i park krajobrazowy z XIX wieku .

Najstarszą dzielnicą obecnego Pruszkowa jest Żbików (obejmujący północną część miasta), który był wzmiankowany już w 1236 roku.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[4] Pruszków ma obszar 19,15 km² , w tym:

• użytki rolne: 18%
• użytki leśne: 0%.

Miasto stanowi 7,77% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2006^[5]:

Według danych z roku 2006^[6] średni dochód na mieszkańca wynosił 2033,15 zł.

Ludność w latach

Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej liczącej w 2004 r. 2 678 900 mieszkańców.

• Ludność Pruszkowa

Osoby związane z Pruszkowem

• Bogdan Bartołd – ksiądz katolicki, wieloletni rektor kościoła akademickiego Św. Anny w Warszawie, proboszcz parafii archikatedralnej pw. Św Jana Chrzciciela w Warszawie
• Bronisław Chajęcki – pedagog, harcmistrz, żołnierz WP, zastępca prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego
• Michał Głowiński – pisarz, eseista, historyk i teoretyk literatury, wykładowca akademicki,
• Jacek Gmoch – piłkarz, trener, selekcjoner reprezentacji Polski,
• Henryk Hoser – arcybiskup
• Piotr Ferdynand Hoser – warszawski ogrodnik i hodowca roślin, pomolog, wykładowca akademicki
• Roman Indrzejczyk – proboszcz parafii św. Edwarda w latach 1966-1986, kapelan pruszkowskiej "Solidarności", kapelan Prezydenta RP w latach 2005-2010, poeta,
• Zbigniew Jerzyna – poeta, dramaturg, eseista, edytor,
• Aleksander Kamiński – harcmistrz, pedagog, wychowawca, twórca metody zuchowej, autor "Kamieni na szaniec"
• Bronisław Komorowski – polityk, Minister Obrony Narodowej, marszałek Sejmu, od 6 sierpnia 2010 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
• Andrzej Kolikowski – przywódca gangu pruszkowskiego
• Józef Kwasiborski – polski dziennikarz i działacz chrześcijańsko-demokratyczny, samorządowiec II RP
• Kazimierz Janczewski – litewski działacz społeczny i gospodarczy, jeden z liderów mniejszości polskiej na Litwie
• Jan Lechoń – poeta, prozaik, krytyk literacki, członek grupy poetyckiej Skamander ,
• Robert Lewandowski – piłkarz Znicza Pruszków w latach 2006-2008, reprezentant Polski
• Alicja Majewska – piosenkarka,
• Wojciech Młynarski – piosenkarz, autor tekstów, poeta,
• Andrzej Stelmachowski – prawnik i polityk, żołnierz AK ,
• Jan Twardowski – ksiądz rzymskokatolicki, poeta, żołnierz AK , rektor kościoła sióstr Wizytek w Warszawie,
• Stefan Woyda – archeolog, twórca i dyrektor Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego
• Wojciech Żukrowski – pisarz, prozaik, poeta, reportażysta

Kościoły

Kościół św. Kazimierza

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

Katolickie

• Kościół Rzymskokatolicki

Protestanckie

• Kościół Zielonoświątkowy

Inne

• Świadkowie Jehowy , ( Sala Królestwa )^[7]

Przemysł

• Zakłady przemysłowe założone pod koniec XIX wieku :
  • fabryka ołówków "Majewski St. i S-ka"
  • fabryka wyrobów fajansowych Jakuba Teichfelda, później Zakłady Porcelitu Stołowego "Pruszków"
  • cegielnia "Żbików" braci Hoser,
  • fabryka ultramaryny "Sommer i Nower"
  • Warsztaty Naprawy Wagonów Towarowych, później ZNTK Pruszków

Z powyższych zakładów do dnia dzisiejszego funkcjonuje jedynie fabryka ołówków.

• Zakłady przemysłowe założone na początku XX wieku :
  • elektrociepłownia
  • wytwórnia obrabiarek, później Zakłady Przemysłowe "1-go Maja"

• Zakłady przemysłowe założone w drugiej połowie XX wieku :
  • Zakłady Zielarskie " Herbapol " Pruszków
  • fabryka telewizorów Daewoo Electronics Manufacturing Poland Sp. z o.o.

Zabytki

(wg wykazu KOBiDZ z 2009)

Centrum miasta

• kościół par. pw. sw. Kazimierza, ul. Hubala, pocz. XX, nr rej.: 1091/1041 z 27.12.1973
• cmentarz par. rzym.-kat., ul. Cmentarna, 1914, nr rej.: 1338 z 5.09.1988
  • mauzoleum Bielawskich, nr rej.: j.w.
• cmentarz żydowski, ul. Lipowa 50, pocz. XX, nr rej.: 1339 z 27.12.1988
  • dom pogrzebowy, nr rej.: j.w.
• dworzec kolejowy, ul. Sienkiewicza 2, 1924, nr rej.: A-778 z 7.01.2008
  • budynek gospodarczy, 1924, nr rej.: j.w.
  • wodociągowa wieża ciśnień, 1924-30, nr rej.: j.w.
• willa „Orleówka” z ogrodem, ul. Dąbrowskiego 3, 1930, nr rej.: 1272-A z 23.09.1985
• pałacyk „Sokoła”, ul. Kościuszki 41, 1867, nr rej.: A-664 z 4.01.2006
• zespół dworski Potulickich, ul. Prusa / Kościuszki, XIX, nr rej.: 1089/491/62 z 26.03.1962:
  • pałacyk
  • park
  • lodownia, ul. Prusa 9, nr rej.: 1287 z 16.02.1987
• pałac, ul. 17 Stycznia 77 / Prusa 25/27, 1900, nr rej.: 889 z 24.05.1976

Żbików

Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP na Żbikowie

Budynek ZNTK Pruszków

• Zakłady Napraw Taboru Kolejowego, ul. 3 Maja 8, k. XIX-XX, nr rej.: 1-A z 29.03.1999:
  • budynek dyrekcji
  • park
  • kuźnia
  • odlewnia
  • modelarnia
  • obręczarnia
  • hala remontu obrabiarek
  • hala napraw wagonów osobowych
  • hala napraw wagonów towarowych
  • bocznica kolej. z pomnikiem
  • brama z fragm. ogrodzenia
  • bunkier
  • 3 wieżyczki strzelnicze
• kościół par. pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, ul. 3 Maja 126, pocz. XX, nr rej.: 1092/1042 z 27.12.1973
• cmentarz par. rzym.-kat., ul. Domaniewska, 1 poł. XVIII – XX, nr rej.: 1472 z 20.02.1991
• zespół ogrodniczy Hosera, ul. Żbikowska 56, 1898-XX:
  • willa, nr rej.: 1501-A z 8.01.1992
  • park-arboretum, nr rej.: j.w.
  • ogrodzenie z brama, nr rej.: j.w.
  • ogrodnictwo, nr rej.: 1500-A z 8.01.1992:
  • budynek zarządcy
  • szklarnia
  • stajnia
  • piwnica
  • wiatrak
  • transformator
  • ogród
  • ogrodzenie

Tworki

Kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Tworkach

• zespół urbanistyczno-architektoniczny szpitala, ul. Partyzantów 2/4, 1881-XX, nr rej.: 1281 z 2.01.1987:
  • 22 budynki
  • cerkiew, ob. kościół rzymsko-katolicki
  • cmentarz z 1939 r.
  • ogrodzenie
• cmentarz przy szpitalu psychiatrycznym, ul. Partyzantów 9, nr rej.: 1342 z 27.09.1988
  • kaplica, nr rej.: j.w.

Sport

Stadion Znicza Pruszków w nocy

Wnętrze krytego toru kolarskiego BGŻ Arena w Pruszkowie

W Pruszkowie są dwa kluby sportowe biorące udział w rozgrywkach na poziomie pierwszoligowym – Miejski Klub Sportowy "Znicz" ( piłka nożna ) i "Znicz Basket" ( koszykówka mężczyzn) oraz występujący od sezonu 2009/2010 w ekstraklasie PTS "Lider" ( koszykówka kobiet). Na terenie miasta działa również kilka mniejszych klubów sportowych. Poniższa lista przedstawia najważniejsze kluby sportowe:

• Amatorski Parafialny KS "Solidarni" – lekkoatletyka
• Karate Klubu Pruszków^[8] – karate tradycyjne
• Klub Sportowy "Kanku" – sporty walki
• Miejski Klub Sportowy "Znicz" – koszykówka (I liga )^[9], piłka nożna (II liga)^[10], piłka ręczna dziewcząt
• Międzyszkolny Ośrodek Sportowy – koszykówka chłopców, akrobatyka , piłka siatkowa dziewcząt
• Młodzieżowy Klub Kolarski "Mazowsze Pruszków" – kolarstwo
• Polski Związek Kolarski ^[11]
• Pruszkowski Klub Kajakarzy "Karamura"
• Pruszkowski Klub Kick Boxingu i Boksu "Kowal-Boxing"
• Uczniowski Klub Sportowy "Kata" – judo
• Uczniowski Klub Sportowy "Lider" – koszykówka dziewcząt
• Uczniowski Klub Sportowy "New Power" – kulturystyka
• Uczniowski Klub Sportowy "Ósemka" – piłka siatkowa dziewcząt
• Pruszkowskie Towarzystwo Cyklistów (PTC Pruszków) – kolarstwo
• Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej "Zefir" – Tenis ziemny

Pruszków posiada też krytą pływalnię^[12], kryty tor kolarski BGŻ Arena ^[13] i halę widowiskowo-sportową^[14].

Dzielnice i osiedla Pruszkowa

Kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia N.M.P. na Żbikowie

Miasto podzielone jest na osiedla i dzielnice^[15]:

• Bąki – północno-wschodnia część miasta, graniczy z Piastowem
• Gąsin – północno-zachodnia część miasta, Elektrownia Pruszków
• Malichy – północno-wschodnia część miasta, graniczy z Piastowem
• Ostoja – południowo-wschodnia część miasta
• Osiedle Staszica (A i B) – zachodnia część miasta
• Tworki – centrum miasta, Zakład Psychiatryczny
• Osiedle Parkowe – centrum miasta, park i dwór Potulickich
• Osiedle Prusa – południowa część miasta
• Wyględówek – wschodnia część miasta
• Żbików – północna część miasta.

Transport

W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:

• 718 kierunek Ożarów Mazowiecki
• 719 kierunek Warszawa -Pruszków- Żyrardów

Przez miasto przebiega linia kolejowa Warszawa – Skierniewice oraz linia WKD Warszawa – Grodzisk Mazowiecki / Milanówek . Od 1 lipca 2006 z Pruszkowa do stacji Sulejówek-Miłosna kursuje Szybka Kolej Miejska .

Sąsiednie gminy

Brwinów , Michałowice , Ożarów Mazowiecki , Piastów

Władze Pruszkowa

• Burmistrzowie:
  • Edmund Wargenau (1917–1919)
  • Józef Piltz (1919–1920)
  • Józef Cichecki (1920–1934)
  • Stanisław Gruszczyński (1934–1939)
  • Franciszek Piątek (1939)
  • Franciszek Jagodziński (1939–1940)
  • Antoni Hebrowski (1940–1941)
  • Stanisław Koper (1941)
  • Julian Winer (1941–1945)

• Prezydenci:
  • Wacław Mańkowski (1945)
  • Stefan Witkowski (1945)
  • Edward Paszke (1945–1946)
  • Stanisław Koper (1946–1948)
  • Zygmunt Zmorzyński (1948–1950)

• • Andrzej Rokita (1980–1987)
  • Andrzej Antoni Pawliński (1987–1989)
  • Józef Michalak (1989–1990)
  • Konrad Kosiński (1990–1992)
  • Jerzy Sierak (1992–1995)
  • Euzebiusz Kiełkiewicz (1995–1998)
  • Jan Starzyński (od 1998)

Przypisy

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Pruszkowie
• Synagoga w Pruszkowie

Linki zewnętrzne

• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi
• Pruszków w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich , Tom IX (Poźajście – Ruksze) z 1888 r.
• Pruszków w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich , Tom XV, cz. 2 (Januszpol – Wola Justowska) z 1902 r.