Wirus brodawczaka ludzkiego
Cechy
Rodzina	Papillomawirusy
Kwas nukleinowy	DNA
Rezerwuar	człowiek
Wywoływane choroby	brodawka , kłykciny kończyste , rak szyjki macicy

Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV, Human Papilloma Virus) - wirus z rodziny Papillomawirusów . Istnieje około 100 typów tego wirusa, z których część może być przyczyną łagodnych zmian w postaci brodawek na skórze, część powstawania łagodnych zmian w postaci kłykcin kończystych , a część nowotworów złośliwych jak rak szyjki macicy .

Budowa

Materiał genetyczny tego wirusa to DNA o wielkości około 8000 par zasad . Genom wirusa tworzą geny wczesne (E, early) oraz późne (L, late). Późne geny L1 i L2 są odpowiedzialne za syntezę białek otoczki , natomiast wczesne geny E1 i E2 odpowiadają za replikację genomu HPV. Onkoproteiny E5, E6 i E7 biorą udział w procesie nowotworzenia (transformacji nowotworowej). Białko E4 umożliwia interakcję z keratynami , co powoduje widoczny efekt w postaci zmian brodawkowych.

Mechanizmy zakażenia

Przyjmuje się, że nawet około 50% populacji ludzkiej w ciągu swojego życia przechodzi zakażenie HPV. Wirus ten jest przenoszony poprzez kontakt z naskórkiem, co powoduje powstawanie tzw. kurzajek czy brodawek stóp , albo drogą płciową u osób aktywnych seksualnie. Niemniej jednak, w niektórych przypadkach infekcji odmianami wirusa typowymi dla narządów rodnych, może dojść np. podczas porodu , gdzie matka zaraża wirusem dziecko. U wielu osób HPV znajduje się w fazie latencji, innymi słowy nie ujawnia się, a dzięki działaniu układu immunologicznego zakażenie ustępuje samoistnie. W przypadkach osób wykazujących objawy immunosupresji , czyli osłabienia odporności, może dojść do przewlekłego zakażenia HPV, a w następstwie do powstania nowotworów.

Wywoływane schorzenia

Schemat budowy genomu HPV

Istnieje około 100 typów wirusów HPV, które można podzielić na 2 grupy, pod względem ryzyka onkologicznego:

Typy niskiego ryzyka

Należą tu przede wszystkim typy HPV 1 i 2 wywołujące kurzajki czy brodawki stóp w przypadku HPV 1. Objawy to różne rodzaje brodawek występujące na naskórku. Jeśli chodzi o typy wirusa przenoszone drogą płciową to przede wszystkim HPV 6, 11, 42, 43, 44, które wywołują łagodne zmiany, np. kłykciny kończyste , pojawiające się do kilku miesięcy po kontakcie z osobą zakażoną. Zmiany te występują na zewnętrznych i wewnętrznych narządach płciowych - u kobiet na wargach sromowych , a także w okolicy krocza i odbytu oraz w przedsionku pochwy i w pochwie, u mężczyzn w cewce moczowej, na żołędzi i po wewnętrznej stronie napletka. Powikłaniem kłykcin u mężczyzn może być stulejka . Niekiedy zmiany pojawiają się na błonie śluzowej jamy ustnej bądź gardła . Kłykciny kończyste mogą ustępować samoistnie, w przypadkach przewlekłego utrzymywania się zmian możliwe jest leczenie miejscowe - aplikowanie maści z lekami przeciwwirusowymi, elektrokoagulacja , laseroterapia , zamrażanie ciekłym azotem bądź ostatecznie chirurgicznie usunięcie zmian. Ze względu na obecność wirusa HPV na błonach śluzowych chorego, może dojść do powtórnego powstania kłykcin kończystych. Dzieje się tak w około 90% przypadków.

Typy wysokiego ryzyka (onkogenne)

Są to najczęściej typy HPV 16 i 18 , rzadziej 31, 33, 35, 35, 39, 40, 43, 51, 52, 53, 54, 55, 56 i 58, które niekiedy bywają wyodrębniane w grupę umiarkowanego ryzyka. Zakażenie typami HPV 16 i 18 może prowadzić do niekontrolowanych podziałów komórkowych nabłonka szyjki macicy, co może skończyć się rakiem szyjki macicy . Przyjmuje się, że za około 2/3 przypadków raka szyjki macicy odpowiedzialne są wirusy HPV 16 i 18.

Ryzyko zakażenia onkogennym typem wirusa HPV towarzyszy kobiecie od inicjacji seksualnej przez całe życie aktywności płciowej. Chociaż większość zakażeń HPV obserwuje się u kobiet między 16 a 26 rokiem życia, to zwykle mają one charakter przemijający i samoistnie ustępują w przeciągu kilku miesięcy. U kobiet powyżej tego wieku znacznie częściej dochodzi do rozwoju przetrwałego zakażenia onkogennym typem wirusa HPV, które jest przyczyną raka szyjki macicy^[1][2].

Profilaktyka zakażeń HPV

HPV w obrazie mikroskopu elektronowego

Jeśli chodzi o tzw. kurzajki to najlepszą profilaktyką jest unikanie bezpośredniego kontaktu, takiego jak uścisk rąk, z osobami z widocznymi brodawkami czy też dotykania przedmiotów sprzyjających przetrwaniu wirusa przez pewien czas (np. skórzane uchwyty do przytrzymywania się w środkach publicznego transportu). Jeżeli chodzi o brodawki stóp to zapobieganie zakażeniu polega na noszeniu obuwia ochronnego w miejscach podwyższonego ryzyka, jak szatnie, pływalnie, natryski i łaźnie.

Zapobieganie zakażeniom HPV drogą płciową obejmuje przede wszystkim współżycie płciowe z partnerami niezakażonymi HPV lub stosowanie prezerwatyw. Obecnie najskuteczniejszą metodą diagnozowania zakażeń HPV drogą płciową jest wykonywanie regularnie badania cytologicznego , które pozwala na odpowiednio wczesne wykrycie zmienionych komórek. W przypadku obecności zmienionych komórek w preparacie mikroskopowym, wskazane może być wykonanie badania PCR , które z dużą czułością wykrywa DNA wirusa, a także pozwala na określenie typów HPV w materiale (typowanie HPV).

W roku 2006 na rynek Stanów Zjednoczonych i Meksyku wprowadzono szczepionkę przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego firmy Merck & Co. o nazwie Gardasil, dostępną w Polsce od listopada 2006 roku jako Silgard. Szczepionka ta skierowana jest przeciwko najpopularniejszym typom HPV wywołującym kłykciny kończyste (HPV 6 i 11) oraz raka szyjki macicy (HPV 16 i 18). Trwałą (minimum 5-letnią) odporność zapewnia przyjęcie 3 dawek szczepionki (dawki przypominające po upływie 2 i 6 miesięcy od pierwszego szczepienia)^[3]. Badania kliniczne dowodzą, że szczepionka ma największą skuteczność, jeśli podaje się ją dziewczynkom, które jeszcze nie miały kontaktu z HPV^[4].

Literatura

1. Majewski S. Szczepionka przeciw wirusom brodawczaka (HPV). Alergia, 3/14 2002;
2. Majewski S, Pniewski T, Goyal-Stec M. Rola wirusów brodawczaka w rozwoju zmian łagodnych i złośliwych okolicy narządów płciowych. Zakażenia, 6/2005;
3. Villa LL, Costa RL, Petta CA, Andrade RP, Ault KA, Giuliano AR, Wheeler CM, Koutsky LA, Malm C, Lehtinen M, Skjeldestad FE, Olsson SE, Steinwall M, Brown DR, Kurman RJ, Ronnett BM, Stoler MH, Ferenczy A, Harper DM, Tamms GM, Yu J, Lupinacci L, Railkar R, Taddeo FJ, Jansen KU, Esser MT, Sings HL, Saah AJ, Barr E. Prophylactic quadrivalent human papillomavirus (types 6, 11, 16, and 18) L1 virus-like particle vaccine in young women: a randomised double-blind placebo-controlled multicentre phase II efficacy trial. Lancet Oncol., 6:271-8. 2006;
4. Schiffman M, Kjaer SK, J Natl Cancer Inst Monogr 2003; 31: 14–19;
5. Castle PE et al. JID 2005; 191: 1808–1816;
6. Stanley M. Vaccine 2006;24(Suppl):S16-22;
7. Charakterystyka Produktu Leczniczego (SmPC) Cervarix, GlaxoSmithKline 2007;
8. Gall SA,Teixeira J, Wheeler C et al. Substantial impact on precancerous lesions and HPV infections through 5.5 years in women vaccinated with the HPV-16/18 VLP AS04 candidate vaccine. Presented at the 2007 meeting of the American Association for Cancer Research, Los Angeles, CA, April 14–18, 2007. Abstract 4900;
9. Paavonen J et al. Efficacy of a prophylactic adjuvanted bivalent L1 virus-like-particle vaccine against infection with human papillomavirus types 16 and 18 in young women: an interim analysis of a phase III double-blind, randomised controlled trial. Lancet 2007; 369: 2161–2170;
10. Harper DM et al. Sustained efficacy up to 4–5 years of a bivalent L1 virus-like particle vaccine against human papillomavirus types 16 and 18: follow up from a randomised control trial. Lancet 2006; 367: 1247–55;
11. Giannini SL, et al. Enhanced humoral and memory B cellular immunity using HPV16/18 L1 VLP vaccine formulated with the MPL/aluminium salt combination)

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Polski serwis poświęcony HPV
• Program profilaktyki raka szyjki macicy - STOP rakowi szyjki macicy
• Ogólnopolska organizacja na rzecz walki z rakiem szyjki macicy - Kwiat Kobiecości
• Artykuł na temat HPV