Precedens – wyrok sądowy mogący wpływać na treść orzeczeń wydawanych w sprawach późniejszych.

Precedensy zwykło się dzielić na:

• de facto – wpływające na treść przyszłych decyzji sądowych w sposób faktyczny, tj. można odnotować ich rzeczywiste oddziaływanie na sposób interpretacji i stosowania prawa w sprawach, które miały miejsce po rozstrzygnięciu sprawy precedensowej
• de iure – oprócz faktycznego wpływu cechuje je ponadto przymiot prawnego związania; oznacza to, że sąd orzekający w sprawach późniejszych ma prawny obowiązek przestrzegania wyroków sądowych wydanych w sprawach poprzednich^[1].

Obowiązek wynika z zasady stare decisis , zgodnie z którą sprawy raz już w pewien sposób rozstrzygnięte nie powinny być rozstrzygane inaczej w przyszłości.

Występowanie precedensów de facto przypisuje się systemom kontynentalnym systemom prawnym (civil law), natomiast precedensów de iure systemom prawnym common law , a więc przede wszystkim Wielkiej Brytanii i Stanom Zjednoczonym ^[2].

W polskim porządku prawnym oprócz zasad prawnych Sądu Najwyższego oraz wyroków interpretacyjnych Trybunału Konstytucyjnego może być mowa jedynie o precedensach de facto. Z tym jednak zastrzeżeniem, że używanie słowa precedens poza anglosaskim porządkiem prawnym jest zawsze narażone na możliwość spowodowania błędnego wrażenia co do tożsamości systemów common i civil law, które faktycznie różnią się znacznie bardziej niż tylko wiążącym lub niewiążącym charakterem zapadających w nich orzeczeń sądowych. Również nazwa prawa precedensowego dotyczy wyłącznie anglosaskiego porządku prawnego i nie może być używana w kontekście prawa civil law.^[3]

Nie należy mylić precedensu z wyrokiem sądowym w sprawie dla której nie wydano jeszcze wcześniejszego orzeczenia, takie potoczne intuicje znaczeniowe wypaczają bowiem sens pojęcia precedensu. Precedensem w użyciu prawniczym może być tylko taki wyrok, który może później w jakiś sposób wpływać na wykładnie i stosowanie prawa. Jest to zupełnie niezależne od tego, czy przed nim wydano już jakieś rozstrzygnięcie w danej kwestii prawnej czy też nie. Nie zmienia to jednak faktu, iż w języku potocznym o wyroku wprowadzającym odmienne niż poprzednio rozwiązania lub usuwającym poważne kontrowersje co do treści dotychczasowego prawa mówi się nieraz, że ma charakter precedensowy lub po prostu, że to prawdziwy precedens.

W krajach kultury anglosaskiej (głównie Wielka Brytania i USA ) precedensy stanowią nadal obok prawa ustawowego (statutowego) podstawowe źródło prawa. Dotyczy to w szczególności tradycyjnych gałęzi prawa cywilnego jak prawo kontraktów i deliktów jak i dziedzin prawa karnego . Ponadto mianem precedensów określane są również wyroki interpretujące postanowienia ustaw i innych aktów prawa stanowionego. Z tym jednak zastrzeżeniem, że o ile wyroki interpretujące ustawy są ściśle wiążące w sprawach późniejszych, o tyle sądowa interpretacja postanowień konstytucji (stanowych i federalnej) nie stanowi już dużej przeszkody do przyjęcia odmiennych rozwiązań w przyszłości^[4].

Z reguły pod pojęciem anglosaskiego precedensu kryje się jego ratio decidendi , a więc reguła precedensu (tzw. rule-model precedensu). Możliwe są jednak inne alternatywne ujęcia jego istoty, jak choćby model z zasad, model rezultatu, model z analogii czy nawet bardziej rozbudowane teorie jak teoria Ronalda Dworkina . Przy czym zwykło się przyjmować, że rule-model jest bardziej typowy dla Wielkiej Brytanii a model z analogii dla Stanów Zjednoczonych^[5].

W mowie potocznej precedens oznacza nietypowe zdarzenie lub decyzję, która może się zdarzyć wielokrotnie w przyszłości.

Wydarzeniem bez precedensu określamy takie, które wcześniej nie miało miejsca.

Definicja precedensu

Precedens (z łac. praecedens – poprzedzający) to zasada lub reguła prawna stworzona przez sąd obowiązująca we wszystkich sprawach podobnych rozstrzyganych w przyszłości.

Analiza definicji:

• możliwość wpływania na przyszłe decyzje sądowe
• przymiot ustanowienia przez sąd
• oddziaływanie na przyszłość – z tym jednak, że posiada moc retroaktywną w stosunku do sprawy precedensowej .
• dotyczy spraw podpadających pod zakres ratio decidendi (reguły precedensu) lub w zależności od obranego modelu spraw znajdujących się z innych przyczyn w zasięgu jego oddziaływania.

Przypisy

Bibliografia

Zobacz też

• case of first impression
• ratio decidendi
• obiter dicta
• model precedensu
• podziały precedensów
• doktryna precedensu
• overruling
• distinguishing
• leading case
• common law
• stare decisis
• norma prawna precedensu
• system prawa
• per incuriam
• przeformułowanie precedensu