Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

pismo klinowe

pismo klinowe to najstarsza, na Bliskim Wschodzie, odmiana pisma, stworzona najprawdopodobniej przez Sumerów ok. 3500 lat przed naszą erą. Pierwotnie było złożone z przedstawień rysunkowych, które wyobrażały przedmioty albo jeden charakterystyczny ich element, a przy bardziej abstrakcyjnych pojęciach – kompozycje symboliczne. Na początku system był całkowicie ideograficzny (obrazkowy). Każdy znak miał znaczenie podstawowe, do którego dochodziły znaczenia poboczne. Nazwa pochodzi od kształtu znaków odciskanych na glinianych tabliczkach za pomocą kawałka trzciny. Jego powstanie, w IV tysiącleciu p.n.e., związane było z administracyjnymi i gospodarczymi potrzebami rozwijającej się coraz bardziej cywilizacji. Do największego rozkwitu doszło w XIV-XIII w. p.n.e. z uwagi na wagę języka akadyjskiego na Bliskim Wschodzie, w którym było zapisywane. Pismo klinowe używane było aż do okresu panowania na Bliskim Wschodzie hellenistycznej dynastii Seleucydów w II w. p.n.e.

Rozwój pisma

Wynalezienie pisma klinowego nastąpiło w IV tysiącleciu p.n.e. Przez szereg lat wynalazek ten przypisywano Sumerom, chociaż w ostatnich latach pogląd ten został podważony z uwagi na znaleziska najstarszych zabytków pisma nie tylko w sumeryjskim Uruk – konkretnie w warstwie Uruk IV-III (datowanej na lata 3300-2900 p.n.e.), ale także w Niniwie, na terenach Syrii, zachodniego Iranu, a nawet we wschodnim Iranie niedaleko obecnego Afganistanu. Oczywiście odkrycia te nie wykluczają roli Sumerów w powstaniu pisma, jednakże wskazują na inne ośrodki, gdzie mogło ono powstać niekoniecznie z udziałem tego ludu.

Najstarsze formy Sumeru i Elamu zawierały ciągi kropek, oznaczające poszczególne zwierzęta w stadzie właściciela. Około 3300 r. p.n.e. do kropek dołączano, obok odcisku pieczęci cylindrycznej właściciela, krótki opis jego włości. W tym samym czasie pojawiły się pierwsze liczby opisane za pomocą symboli. Najpierw notowano więc, przedmioty policzalne, a do określenia rodzaju towaru używano ideogramów – obrazków. Te z czasem, schematyzowano, a przez powtarzalność użycia, propagowano w zastosowaniach gospodarczych. Ujednorodnienie symbolu podstawowego, klina, było już prostą drogą do pisma symbolicznego.

Początkowo pismo miało charakter obrazkowy, czyli piktograficzny, a to wyklucza rozpoznanie języka, w jakim były wyrażane treści, stąd też nie może ono pomóc w identyfikacji ludu, który je tworzył. Stopniowo piktogramy przekształciły się w system pisma wyrazowo-sylabowego, czyli ideograficzno-zgłoskowego. Na etapie pisma ideograficznego znaków było bardzo dużo – ok. 2 tysięcy. Z czasem jednak coraz bardziej upraszczano formę zapisu, rezygnując z wielu szczegółów graficznych, zastępując obrazki kreskami w układzie pionowym i poziomym, w efekcie czego pismo przekształciło się w system zapisu kreskowego, a liczba znaków uległa redukcji do ok. 500. Wraz ze stopniowym upraszczaniem się formy zapisu rósł stopień komplikacji samego pisma, jeśli chodzi o jego odczytywanie, a tym samym i zapisywanie. Było to wynikiem stopniowej ewolucji pisma, której następnym etapem było pismo sylabowe. Jego pierwsze przykłady znajdujemy w tekstach z Ur z ok. 2800 r. p.n.e. – zawierają one elementy fonetyczne i gramatyczne, a tym samym na ich podstawie można zidentyfikować już język w jakim są stworzone – językiem tym jest sumeryjski. Powraca więc tym samym sugestia, że to właśnie ten lud był twórcą pisma. Mniej więcej do końca okresu wczesnodynastycznego II-III (2900-2334 p.n.e.), pismo nie ulegało zasadniczym przemianom, ale już pod koniec tego okresu nastąpiła ważna zmiana w kierunku pisania tekstów. Wraz z dojściem do władzy Sargona z Akadu (2334-2279 p.n.e.) nastąpiły pewne zmiany, gdyż Akadowie przyjęli system pisma sumeryjskiego, ale go przystosowali do swojego semickiego języka. Do ideogramów sumeryjskich dodali oni własne znaki fonetyczne, a zwłaszcza sylaby dopełniające, czyli określające wymowę. Przez te innowacje pismo nabrało charakteru rebusowego, na dodatek pozbawione znaków rozdzielających, a ze stosunkowo dużą liczbą znaków polifonicznych i homofonicznych było stosunkowo trudne w interpretacji. Dzieliło się ono teraz na trzy rodzaje znaków: wyrazowe (ideogramy), zgłoskowe (sylaby) i determinatywy. Ogólnie rzecz biorąc pismo miało charakter wyrazowo-sylabowy, a to z kolei było istotnym krokiem w rozwoju pisma na drodze do jego stricte sylabowej formy. Z kolei na terenach Syrii pismo klinowe zostało przystosowane do języka eblaickiego, gdzie podobnie, jak w przypadku języka akadyjskiego, również dodano szereg nowych znaków odzwierciedlających język eblaicki. Nie były to oczywiście jedyne odmiany językowe pisma klinowego, które w toku dziejów dostosowywane było do różnych języków, takich jak np.: staroperskiego i ugaryckiego.

W okresie panowania III dynastii z Ur (2112-2004), nastąpił tzw. renesans sumeryjski. Język sumeryjski znowu stał się powszechny w użyciu, jednakże po tym okresie znowu ustąpił językowi akadyjskiemu, w którym były tworzone teksty klinowe aż do podbojów Aleksandra Wielkiego (IV w. p.n.e.).

Do największego znaczenia pismo klinowe doszło w okresie XIV-XIII w. p.n.e., kiedy to język akadyjski doszedł do największego znaczenia międzynarodowego, będąc językiem dyplomatycznym na całym Bliskim Wschodzie, a archiwa tabliczek znaleziono również w Egipcie.

Od czasów podbojów przez Aleksandra Wielkiego, używanie pisma klinowego było coraz bardziej sporadyczne, aż stopniowo zanikło. Związane to było z rozpowszechnieniem się pisma aramejskiego na Bliskim Wschodzie. Ostatni znany przez nas fakt użycia tego pisma jest datowany na 75 r. n.e. – jest to tekst astronomiczny.

Materiały i technika pisarska

Na miękkiej glinie rylcem ze ściętej łodygi trzciny, mającej przekrój trójkątny, po dokonaniu zapisu pozostawał ślad w postaci klina i to o różnym wyglądzie w zależności od sposobu nachylenia i siły nacisku rylca przez pisarza. Determinantami były materiał – glina, oraz rysik o trójkątnym przekroju.

Rysik leżał na dłoni, zwróconej otwartą stroną do góry, przytrzymywany kciukiem, w drugiej ręce trzymana była tabliczka. Rylce, choć rzadziej, wykonywane były także z innych materiałów (kość słoniowa, metal). Na przestrzeni dziejów pisma klinowego w różnych okresach stosowano różne techniki przycinania rylców i kształtowania ich końcówek, co może być jednym z kryteriów rozpoznawania okresu, z jakiego pochodzi dany tekst. Kierunek pisma początkowo był od prawej do lewej strony, jednakże w II poł. III tys. p.n.e. uległ on zmianie. Przyczyna tej zmiany nie jest do końca jasna. Dawniej badacze wysuwali tezy, że wiązało się to z faktem zamazywania tekstu podczas zapisu z prawej na lewą stronę. Ostatnio jednak przeważają inne argumenty. A. Falkenstein uważał, że pewne rysunki mogą być właściwie przedstawiane i oglądane tylko wtedy, gdy tekst jest czytany z prawej na lewą stronę. Pomimo wagi tego argumentu, i tak kwestia związana ze zmianą kierunku pisania u schyłku okresu wczesnodynastycznego II-III, pozostaje niejasna.

Podstawowym materiałem, na którym dokonywano zapisów w piśmie klinowym była glina, której w Mezopotamii było pod dostatkiem. Oczywiście nie był to jedyny nośnik. Teksty takie można zauważyć ryte w kamieniu, kości słoniowej i w metalu. Te ostatnie jednak były dużo rzadsze. Zapisane tabliczki mogły być i były często używane powtórnie do zapisu – po prostu na nowo ugniatano i formowano tabliczkę i na nowo ją zapisywano. W przypadku, gdy chciano, aby zapis był bardziej trwały i miał służyć dłużej, tabliczki gliniane wypalano. Tych jednak było mniej. Do naszych czasów w większości dochowały się tabliczki wypalone, ale nie celowo, tylko w toku pożarów archiwów i bibliotek (Biblioteka Aszurbanipala w Niniwie), podczas dość częstych wojen, jakie toczyły się w Mezopotamii. Kształty tabliczek również bywały różne, ale najczęściej były one kwadratowe lub prostokątne, w zastosowaniach praktycznych: w geodezji, przybierały kształt nieruchomości gruntowej z zaznaczonymi i opisanymi działkami; w geografii owalny map, znanych ziem, miast i zamieszkujących je ludów. Prostokątny kształt tabliczek wynikał z kształtu odcisku pieczęci cylindrycznych. Kąty proste pomagały w przechowywaniu książek w drewnianych skrzyniach we wspomnianej niniwskiej bibliotece, utrudniały ukruszanie w przypadkowych miejscach, nietrwałego z natury materiału.

Szkoły pisarzy (tabliczek) w czasach Assurbanipala, posługiwały się słownikami i podręcznikami. Uczono w nich obok języka akadyjskiego, również martwego już sumeryjskiego, który był niezbędny do zrozumienia wcześniejszych pism.

Podanie o stworzeniu świata, na każdej z siedmiu tabliczek jest napis:" Ekal Aszzszurbaniapala, szar mat Aszszur" – Pałac Assurbanipala, króla Świata, króla Asyrii. Nagłówek Każdej z nich to: Enuma elisz 1., 2. itd., kiedy u góry – początek i jednocześnie tytuł książki. W celu zachowania kolejności "kartek" tabliczkę następną rozpoczyna ostatni wiersz poprzedniej. Katalog biblioteki Assurbanipala miał charakter przedmiotowego i były to etykiety przyczepiane do skrzyń, które wskazywały liczbę wierszy na tabliczce i właśnie gałąź wiedzy, której dotyczyły treści zawarte w skrzyni. Biblioteka była składnicą ksiąg, ale i archiwum różnych dokumentów. Co ciekawe, bibliotekarze nie rabowali ksiąg w ich źródłach, lecz je przepisywali i umieszczali w zbiorach kopie.


Inne hasła zawierające informacje o "pismo klinowe":

Stanisław Narutowicz ...

Antanas Smetona ...

Data ...

Habeas Corpus Act ...

Stanisław Hozjusz ...

1977 ...

Szymon Kossakowski ...

Ewolucja ...

Stepan Bandera ...

Nicejsko-konstantynopolitańskie wyznanie wiary ...


Inne lekcje zawierające informacje o "pismo klinowe":

Antyk judajski - mądrość Biblii (plansza 10) ...

003 b Rewolucja neolityczna (plansza 9) ...

Szkielet osiowy człowieka (plansza 4) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie