Powstanie Machny - Machnowcy

Kiedy po układzie w Brześciu Litewskim ( 1918 ) na terytorium Ukraińskiej Republiki Ludowej wkroczyły wojska niemieckie, Nestor Machno zorganizował anarchistyczną partyzantkę, która miała zatrzymać armię interwencyjną i stworzyć na zajętych przez nią terenach system anarchokomunistyczny. W czerwcu 1918 udał się do Moskwy , gdzie spotkał się z Kropotkinem i Swierdłowem . Do Hulajpola (gdzie była siedziba machnowców) wrócił w lipcu 1918 r. Machno dowodził całą partyzantką antyniemiecką między Dnieprem a Morzem Azowskim . We wrześniu 1918 rozbił Austriaków w bitwie o wieś Dibriwki. Zniszczył oddziały Petlury w wielkiej operacji w okolicach Dniepropetrowska (Jekaterinosławia).

Hulajpole było w pierwszej połowie 1919 r. całkowicie wolne od władzy zewnętrznej. Na terenie wsi powstały autonomiczne komuny , wolne od wpływów zewnętrznych. Doskonale zorganizowane komuny rolne dostarczały dużych ilości żywności, którą wywożono do wielkich miast. Najbardziej znana była komuna imienia Róży Luksemburg . Machno ściągnął do Hulajpola czołowych anarchistów. Wraz z Arszinowem rozpoczął wydawanie gazety "Put k swobodie" ("Droga do wolności") i stworzył Komisje Kulturalno-Oświatową. Planowano powołanie do życia nowych szkół wzorowanych na "Escuela Moderna" ("Nowoczesnej szkole") Francisco Ferrera. Armie powstańcza Machno walczyła przeciwko Denikinowi w ramach Armii Czerwonej , lecz pod czarnymi sztandarami. Według przeciwników anarchiści dopuszczali się grabieży na miejscowej ludności, a w późniejszym okresie na polecenie Machno powstał oddział kontrwywiadowczy walczący na terenie Zaporoża i Naddnieprza z wrogami machnowszczyzny, słynący według jej przeciwników z okrucieństwa.

10 kwietnia 1919 r. Zjazd chłopów, robotników i powstańców z Hulajpola po raz kolejny ogłosił zerwanie kontaktów z bolszewikami. W tym samym czasie rząd Lenina ostatecznie postanowił o zerwaniu dalszej współpracy z anarchistami. 4 czerwca 1919 r. oddziały Czeka zaatakowały Hulajpole, przemocą likwidując Komunę im. Róży Luksemburg. Po wycofaniu się Czeki wkroczyły do Hulajpola oddziały Denikina i ostatecznie rozprawiając się z anarchistami. Tymczasem Machno przeniósł się na zachód terenów będących pod kontrolą URL, organizując tam partyzantkę przeciwko "Białym", w październiku i listopadzie 1919 partyzanci okupowali Jekaterinosław i Aleksandrowsk. Machno nie rozumiał zbyt dobrze procesów urbanizacji i bronił się teoriami o "zepsuciu miast", itp. Nie zdobył też większego poparcia ze strony miejscowych robotników, którzy opowiadali się za socjalistami lub komunistami, a dodatkowo zrażał ich niechętny stosunek machnowców do proletariatu.

Kolejne perypetie machnowców związane są z ofensywą Wrangla . Machno zawarł układ z bolszewikami. W zamian za pomoc bolszewicy zgodzili się wypuścić z więzień część anarchistów. Wrangla pobito, a bolszewicy zerwali układ. 25 listopada 1920 podczas sojuszniczej uroczystości bolszewików i machnowców na Krymie , dowódcy anarchistów zostali aresztowani i rozstrzelani. W dzień późnej oddziały Trockiego wkroczyły do Hulajpola i zniszczyły odbudowane anarchistyczne komuny. Od tej pory produkcja rolna w Hulajpolu przestaje istnieć. Wojska Machno walczyły z Armią Czerwoną jeszcze przez około rok, zanim zostały ostatecznie pobite.

Ideologia machnowców

Podstawą koncepcji politycznej Nestora Machno był anarchizm, jednak zdaniem Jarosława Hrycaka był on zdecydowanie odmienny od idei głoszonych w tym samym okresie przez anarchistów rosyjskich^[1]. Zdaniem wymienionego badacza ważną inspiracją dla działalności machnowców była Kozaczyzna, zaś ruch ten w miarę swojego rozwoju w coraz większym stopniu łączył elementy anarchistyczne, równościowe, z narodowymi-ukraińskimi^[2].

Przypisy

Bibliografia

Ukraina. Przewodnik Krytyki Politycznej. Z Jarosławem Hrycakiem rozmawia Iza Chruślińska, Warszawa–Gdańsk 2009, ,