|
powstanie Warszawskie
powstanie Warszawskie - (1 sierpnia – 3 października 1944) – wystąpienie zbrojne przeciwko okupującym Warszawę wojskom niemieckim zorganizowane przez Armię Krajową w ramach akcji "Burza", połączone z ujawnieniem się i oficjalną działalnością najwyższych struktur Polskiego Państwa Podziemnego.
Przyczyny i przebieg powstania
Od strony militarnej powstanie było wymierzone przeciwko Niemcom, jednak jego strategicznym celem była próba ratowania powojennej suwerenności, przedwojennego kształtu granicy wschodniej poprzez odtworzenie w stolicy Polski legalnych władz państwowych, będących naturalną kontynuacją władz przedwojennych. Miało to uniemożliwić narzucenie Polsce marionetkowych władz uzależnionych od Związku Sowieckiego, zainstalowanych w Lublinie jako Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Wystąpienie w Warszawie miało także zanegować ustalony jeszcze przez aliantów na konferencji teherańskiej pod koniec 1943 nowy porządek polityczny w Europie Wschodniej, zgodnie z którym USA i Wielka Brytania zgadzały się na prowadzoną przez Józefa Stalina politykę faktów dokonanych na ziemiach polskich. W świetle tych ustaleń powstanie warszawskie miało skomplikować podział na strefy operacyjne w myśl którego Polska znajdowała się w strefie operacyjnej ZSRR (przez co wojska aliantów zachodnich ani oddziały pozostające pod ich dowództwem nie mogły tu operować – przewidywano przybycie do stolicy spadochroniarzy polskich z zachodu 1 SBS oraz obserwatorów alianckich).
Dnia 29 lipca do warszawiaków zaapelował przez radio moskiewskie Związek Patriotów Polskich nawołując ludność Warszawy do powstania przeciw Niemcom. Komunikaty, będące powtórzeniem tej audycji, nadawała także czterokrotnie dnia 30 lipca 1944 roku (w godzinach: 15.00, 20.55, 21.55, i 23.00) moskiewska Radiostacja im. Tadeusza Kościuszki. W obliczu zbliżania się Armii Czerwonej do Warszawy i okolic, jej sukcesów na froncie i pozytywnej oceny jej możliwości dalszej ofensywy, zdecydowano o wybuchu powstania. Wobec sprzyjającej sytuacji na froncie polscy dowódcy przewidywali, iż powstanie powinno trwać zaledwie kilka dni, zaś w rzeczywistości jego walki trwały 63 dni. Straty po stronie polskiej wyniosły około 10 tys. zabitych i 7 tys. zaginionych, 5 tys. rannych żołnierzy oraz 200 tysięcy ofiar spośród ludności cywilnej. Wśród zabitych przeważała młodzież, w tym ogromna większość warszawskiej inteligencji.
Po stronie niemieckiej straty wyniosły 10 tys. zabitych, 6 tys. zaginionych, 9 tys. rannych żołnierzy, 300 zniszczonych czołgów i samochodów pancernych. Według zeznań von dem Bacha, złożonych w 1947 roku w Warszawie, wyniosły 10 tysięcy zabitych oraz 7 tysięcy zaginionych i 9 tysięcy rannych – dane te zostały przyjęte przez historiografię.
W dniu wybuchu powstania warszawskiego SS-Reichsführer Heinrich Himmler, powołując się na dyspozycję Hitlera, wydał rozkaz zniszczenia miasta i wyniszczenia ludności cywilnej Warszawy. Rozkaz ten, według zeznań Ericha von dem Bacha w Norymberdze w 1946, brzmiał następująco:
-
1. Ujętych powstańców należy zabijać bez względu na to, czy walczą zgodnie z Konwencją Haską, czy też ją naruszają.
- 2. Niewalcząca część ludności, kobiety i dzieci, ma być również zabijana.
- 3. Całe miasto ma być zrównane z ziemią, to jest domy, ulice, urządzenia w tym mieście i wszystko, co się w nim znajduje.
Efektem rozkazu była eksterminacja mieszkańców warszawskiej Woli, jak również masowe mordy w innych dzielnicach Warszawy - zwłaszcza na Ochocie, Mokotowie i Śródmieściu - do których dochodziło w szczególności w pierwszych dniach sierpnia 1944 r. Niemieccy dowódcy tolerowali w dodatku gwałty i grabieże dokonywane przez swych podwładnych, a czasem sami brali w nich czynny udział. Skalę mordów ograniczyło częściowe uchylenie rozkazu o eksterminacji przez von dem Bacha (wieczorem 5 sierpnia), ale do doraźnych egzekucji (zwłaszcza na wziętych do niewoli powstańcach) i gwałtów dochodziło w praktyce do ostatnich dni Powstania.
Podczas walk zburzonych zostało około 25% zabudowy miasta, a po ich zakończeniu, w wyniku celowego burzenia i palenia miasta przez niemieckie oddziały niszczycielskie (niem. Vernichtungskommando), dalsze 35%. Wobec zniszczenia około 10% zabudowy w obronie miasta we wrześniu 1939 roku i 15% w wyniku powstania w getcie warszawskim, pod koniec wojny około 85% miasta leżało w gruzach. Zniszczony został wielowiekowy dorobek kulturalny i materialny.
Kontrowersje dotyczące czasu trwania powstania
Przyjęło się powszechnie uważać, że powstanie trwało 63 dni, tzn. do 2 października, kiedy to Armia Krajowa zaprzestała działań ofensywnych i wysłała emisariuszy w celu wynegocjowania kapitulacji. Jednak negocjacje prowadzone w Ożarowie Mazowieckim wydłużyły się i decyzja o zawieszeniu broni została oficjalnie podpisana dopiero 3 października. Można mówić również o 66 dniach, gdyż do 5 października trwało wychodzenie z miasta do niewoli zwartych oddziałów powstańczych, a w czasie tych trzech ostatnich dni nadal działało powstańcze dowództwo wydające rozkazy do swoich żołnierzy. Jednocześnie w tym czasie nadal funkcjonowały struktury ujawnionych władz Polskiego Państwa Podziemnego, a także miały miejsce wszelkie inne przejawy aktywności życia w powstańczym mieście, takie jak np. ukazywanie się prasy powstańczej, emisje audycji radiowych z powstańczych radiostacji, działalność powstańczej poczty harcerskiej itp.
Kontrowersje dotyczące liczby ofiar
Liczba ofiar po stronie polskiej nie jest nigdzie udokumentowana i jest trudna do ustalenia. Najczęściej podawana liczba 200 tys. zabitych pojawiła się po raz pierwszy już 28 sierpnia w Lublinie, podczas konferencji zorganizowanej przez PKWN dla prasy zagranicznej (w tym zachodniej) i padła jako ocena strat. Wobec braku innych źródeł wartość ta, jako prawdopodobna utrwaliła się z czasem, jednakże w latach sześćdziesiątych podawano liczbę 250 tysięcy zabitych. Obecnie historycy coraz częściej są skłonni szacować liczbę ofiar cywilnych w czasie powstania na 120-130 tys.
Z ogarniętej powstaniem Warszawy oraz w okresie po podpisaniu układu o zawieszeniu broni rozpoczęły się wywózki całej ludności cywilnej – do specjalnego obozu w Pruszkowie przewieziono ok. 550 000 ludzi z samej Warszawy, natomiast z okolic miasta (zarówno lewobrzeżna jak i prawobrzeżna część stolicy) 100 000 osób. Przez podobny obóz w Ursusie przewinęło się dalsze 50 000 osób. Z obozu w Pruszkowie zwolniono po wyselekcjonowaniu ok. 100 000 chorych. Niemcy złamali postanowienia układu o zawieszeniu broni wywożąc z obozów przejściowych 165 000 ludzi na przymusowe roboty do Niemiec a 60 000 do obozów koncentracyjnych w Ravensbrück, Auschwitz i Mauthausen – większość z nich później zginęła.
Opinie na temat powstania
Istnieją kontrowersje zarówno co do znaczenia powstania warszawskiego, jego przebiegu jak i trafności decyzji dowództwa AK o jego rozpoczęciu. Przedmiotem sporów jest cena powstania (zniszczenie miasta, utrata pokolenia młodych ludzi), podnoszona jest jednak również kwestia nieuchronności jego wybuchu.
Przez wiele lat propaganda PRL-u, oraz oficjalna wersja w podręcznikach szkolnych do historii, szczególnie powstających do 1956 roku, usiłowała przedstawić powstanie warszawskie jako nieodpowiedzialną decyzję, która spowodowała niewyobrażalne szkody i nie miała większego znaczenia militarnego, niejednokrotnie zawyżając liczbę ofiar walk w Warszawie i podważając kompetencje dowódców walk w stolicy – nie wspominano o tym, iż Armia Czerwona z polecenia Józefa Stalina w dniach 5 i 6 sierpnia 1944 wstrzymała atak na miasto ze względów politycznych oraz przez 44 dni (pierwsze zrzuty radzieckiego uzbrojenia nastąpiły dopiero 13 i 14 września 1944), mimo wielokrotnie składanych obietnic, nie udzieliła żadnej pomocy wojskowej powstańcom warszawskim, chcąc w ten sposób doprowadzić do zniszczenia organizacji niepodległościowych przeciwnych planom ZSRR w stosunku do Polski. Po upadku systemu komunistycznego w Polsce i zmianie ustroju w 1989, szereg publikacji historycznych starało się dokonać rzeczowej i obiektywnej oceny tamtych wydarzeń, weryfikując nieprawdziwe informacje historiografii okresu PRL. W ostatnich latach zauważyć należy jednostronną opinię idącą w kierunku budowania "kultu powstania warszawskiego".
Najczęstsze argumenty krytyków powstania: -
niemieckie dowództwo od początku wiedziało o dacie wybuchu powstania;
- powstanie było bardzo źle przygotowane taktycznie, w dniu jego wybuchu nie osiągnięto praktycznie żadnych planowanych celów wojskowych;
- powstanie spowodowało ogromne cierpienia i straty wśród ludności cywilnej Warszawy, skutkowało ogromnym zniszczeniem lewobrzeżnej części miasta,
- źle przygotowane strategicznie powstanie nie miało praktycznie żadnego znaczenia militarnego;
- żaden z celów politycznych powstania nie został osiągnięty. Nie wzmocniło to pozycji Mikołajczyka w rozmowach ze Stalinem w Moskwie, lecz ją osłabiło. Nie poróżniło Wielkiej Koalicji, izolowało zaś Rząd RP na uchodźstwie na arenie międzynarodowej. Spowodowało, że Anglicy skreślili ostatecznie AK z listy sponsorowanych dostawami sprzętu formacjami ruchu oporu, a Roosevelt dał Stalinowi wolną rękę w sprawach Europy Wschodniej;
Najczęstsze argumenty zwolenników powstania: -
powstanie jako symbol: "Bohaterstwo, ofiarność i zaciętość powstańców są największym w naszej historii przejawem walki o wolność jako wartości wyższej niż życie ludzkie, kalectwo, wszystkie dobra materialne. Byłoby ciężkim błędem nie doceniać, a co gorsza odżegnywać się od takich wartości duchowych";
- wybuch walk powstańczych był nieunikniony;
- powstanie jako "walka najbardziej zażarta spośród prowadzonych od początku wojny, równie ciężka jak walka uliczna o Stalingrad" (Heinrich Himmler do generałów niemieckich – 21 września 1944);
- powstanie odegrało istotną rolę militarną. Powstańcy zadali Niemcom poważne straty: wg powojennych zeznań von dem Bacha złożonych w areszcie w Warszawie – strona niemiecka straciła ok. 26 000 ludzi (17 tys. zabitych i 9 tys. rannych). Podkreślał on jednak, że: "W pierwszych dniach zostały zniszczone całe jednostki, o których losie ze strony niemieckiej nigdy nie można było się dowiedzieć". Przez 63 dni wiązano znaczne siły niemieckie;
Inne hasła zawierające informacje o "powstanie Warszawskie":
II wiek
...
Oddychanie komórkowe
...
I wiek
...
Uznam
...
Vytautas Landsbergis
...
XVI wiek
...
1972
dowódca
SS
i policji na okupowanych terenach
ZSRR
i niemieckich oddziałów tłumiących
powstanie Warszawskie
(ur.
1899
)
9 marca
–
Józef Maliszewski
, polski aktor (ur.
1892
)
27 ...
Sortowanie
...
Uniwersytet Witolda Wielkiego
...
Dwudziestolecie międzywojenne na świecie
...
Inne lekcje zawierające informacje o "powstanie Warszawskie":
008b. Grecja (plansza 18)
...
202 System wersalski. Europa po I Wojnie Światowej (plansza 10)
...
202 System wersalski. Europa po I Wojnie Światowej (plansza 11)
...
|
