Postępowanie karne (proces karny) - zespół norm prawnych regulujących działalność zmierzającą do realizacji prawa karnego materialnego. Jego głównym celem jest ustalenie, czy zaistniał czyn zabroniony mający postać przestępstwa, a następnie wykrycie jego sprawcy i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej.

Normy postępowania karnego określają prawa i obowiązki organów procesowych (sądu, prokuratora - w postępowaniu przygotowawczym ), stron i innych uczestników tego postępowania oraz warunki i formy ich działania, które muszą mieć określoną formę zawierającą się w ramach określanych przez ustawę.

Akty prawne regulujące postępowanie karne (źródła prawa)

• kodeks postępowania karnego Dz. U. z 1997 r. Nr 89, poz. 555 wraz z przepisami wprowadzającymi (ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Dz. U. z 1997 r. Nr 89, poz. 556 ),
• konstytucji RP - zawarte są tu podstawowe zasady procesowe, takie jak: prawo do obrony (art. 42 ust. 2), domniemanie niewinności (art. 42 ust. 3), jawność procesu (art. 45), dwuinstancyjność postępowania sądowego (art. 176 ust. 1),
• ratyfikowane umowy międzynarodowe,
• przepisy ustrojowe, określające organizację sądów, prokuratury, adwokatury, radców prawnych, organów ścigania,
• przepisy kodeksu postępowania cywilnego w zakresie określonym przez kodeks postępowania karnego (art. 7, 89, 292 § 1 k.p.k. ),
• akty wykonawcze ( rozporządzenia wydane na podstawie delegacji zamieszczonych w kodeksie postępowania karnego).

Ponadto przepisy kodeksu postępowania karnego stosuje się także:

• w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe,
• w postępowaniu w sprawach o wykroczenia (w postępowaniu tym przepisy kodeksu postępowania karnego stosuje się tylko wtedy, gdy przepisy kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenie tak stanowią),
• w postępowaniu w sprawach nieletnich
• w postępowaniu przed Trybunałem Stanu
• w postępowaniu lustracyjnym
• w postępowaniu cywilnym, na podstawie art. 163 § 2 k.p.c., w razie zarządzenia przymusowego sprowadzania lub aresztowania..

Naczelne zasady w postępowaniu karnym

• zasada prawdy materialnej (obiektywnej) - zgodnie z tą zasadą wszelkie rozstrzygnięcia organów procesowych powinny być oparte na prawdziwych ustaleniach faktycznych
• zasada swobodnej oceny dowodów
• zasada obiektywizmu
• zasada bezpośredniości
• zasada skargowości - postępowanie wszczynane jest na żądanie uprawnionego oskarżyciela
• zasada kontradyktoryjności
• zasada legalizmu
• zasada domniemania niewinności - oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem
• zasada jawności - sentencja wyroku, oraz, co do zasady, rozprawa, są jawne
• zasada in dubio pro reo - wszelkie nie dające się usunąć wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego
• zasada prawa do obrony

Podział postępowania karnego

Wyróżnia się postępowanie karne:

• zwyczajne
• szczególne:
  • postępowanie uproszczone (art. 468-484 k.p.k. ),
  • postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego (art. 485-499 k.p.k. ),
  • postępowanie nakazowe (art. 500-507 k.p.k. ),
  • postępowanie przyspieszone (tzw. sądy 24-godzinne)

Oprócz postępowania głównego można wyróżnić takie postępowania jak:

• p. zabezpieczające (np. zabezpieczenie majątkowe),
• p. w przedmiocie odtworzenia akt w razie ich zniszczenia lub zagubienia,
• p. ekstradycyjne o wydanie sprawcy przestępstwa przebywającego za granicą,
• p. o odszkodowanie za niesłuszne skazanie i oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie,
• p. w kwestii odpowiedzialności cywilnej w postaci procesu adhezyjnego (powództwo cywilne) lub zasądzenie odszkodowania z urzędu;
• p. incydentalne (tzw. wpadkowe), które powstają w ramach procesu zasadniczego, a których przedmiotem są sprawy uboczne (nie dotyczące istoty sprawy)

Proces karny - zespół prawnie uregulowanych czynności , których celem jest wykrycie przestępstwa i jego sprawcy, osądzenie go za to przestępstwo i ewentualne wykonanie kary , środków karnych oraz środków zabezpieczających .

Pewna część literatury prawniczej traktuje pojęcia "proces karny" i "postępowanie karne" synonimicznie^[1], inna wyraźnie rozdziela te określenia, przyjmując, że proces jest pojęciem szerszym, zaś "postępowanie" określa krótsze odcinki przebiegu procesu bądź jego szczególne odmiany^[2].

Funkcje norm procedury karnej

W literaturze^[3] wyróżnia się cztery funkcje norm procedury karnej:

• prakseologiczną,
• gwarancyjną (celem jest ochrona podstawowych wartości nadrzędnych oraz praw jednostki w procesie),
• regulacyjną,
• materialnoprawną (wywiera wpływ na stosowanie prawa karnego materialnego np. przez przepisy o odmowie zeznań).

Cele procesu karnego

Celami procesu karnego są:

• osiągnięcie stanu sprawiedliwości prawnomaterialnej (cel ten sprowadza się do subsumpcji czynu pod przepis prawny ,
• osiągnięciu stanu sprawiedliwości proceduralnej.

Przedmiot procesu

Przedmiot procesu karnego budził dawniej dyskusję w literaturze prawniczej. Obecnie polska literatura stoi na gruncie teorii odpowiedzialności, która przyjmuje, że przedmiotem procesu jest odpowiedzialność karna (czasami też cywilna ) oskarżonego za zarzucone mu przestępstwo .

Rodzaje procesu a rodzaj odpowiedzialności prawnej

Według kryterium rodzaju odpowiedzialności prawnej proces dzieli się na proces zasadniczy, zajmujący się kwestią odpowiedzialności karnej, oraz akcję cywilną .

Działy procesu karnego

Proces karny dzieli się na proces karny powszechny, toczący się przed sądami powszechnymi, i proces karny specjalny, toczący się przed sądami szczególnymi (specjalnymi), np. proces karny przez Trybunałem Stanu . Czasami jako przykład procesu karnego specjalnego podaje się postępowanie przed sądami wojskowymi, co jest tematem dyskusji w literaturze^[4].

Przypisy

Zobacz też

• postępowanie cywilne
• postępowanie administracyjne
• postępowanie egzekucyjne
• postępowanie sądowoadministracyjne

Bibliografia

• Waltoś S. , Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2008.