Postępowanie egzekucyjne - zespół norm prawnych wchodzących w skład postępowania cywilnego , których celem jest przymusowe urzeczywistnienie praw i obowiązków ze stosunków z zakresu cywilnego prawa materialnego (rozumianego jako "sprawa cywilna" - art. 1 k.p.c. ). Są to głównie sprawy dotyczące przymusowego wykonania orzeczeń i innych aktów wydanych w sprawach cywilnych, które stanowią tytuły egzekucyjne określone przez przepisy księgi drugiej k.p.c. Zupełnie odrębnie jest uregulowane i funkcjonuje postępowanie egzekucyjne w administracji, którego przedmiotem jest wymuszanie przez organy administracyjne wykonania obowiązków o charakterze administracyjnoprawnym.

Sprawami egzekucyjnymi (w rozumieniu k.p.c. ) nie są natomiast sprawy, które w art. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji^[1] poddane zostały egzekucji administracyjnej ; należą tu także sprawy przekazane do egzekucji administracyjnej przepisami szczególnymi, w tym rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 1996 r. w sprawie wykonania ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji^[2].

Niemniej jednak czasami może dochodzić do sytuacji wykonywania aktów administracyjnych w trybie egzekucji sądowej (np. prowadzenie egzekucji z nieruchomości w celu wyegzekwowania należności pieniężnych ustalonych w decyzji ostatecznej). Wszczęcie egzekucji sądowej w sprawach należących do egzekucji administracyjnej nie jest dopuszczalne i uzasadnia umorzenie postępowania.

Wszczęcie egzekucji

Podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy , a tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności .

Egzekucja może zostać wszczęta:

• z urzędu
• na wniosek

Wszczęcie egzekucji następuje na wniosek:

• wierzyciela ,
• prokuratora ,
• organizacji społecznej

Wszczęcie egzekucji z urzędu następuje na żądanie uprawnionego sądu pierwszej instancji, który sprawę rozpoznawał, jest to egzekucja na podstawie tytułów pochodzących od sądu. Tytułami takimi są postanowienia wydane w postępowaniu nieprocesowym w sprawach, w których postępowanie może być wszczęte z urzędu (np. postanowienia dotyczące zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza), natomiast w postępowaniu procesowym - są to wyroki , w których zasądzono alimenty, w postępowaniu zabezpieczającym - postanowienia dotyczące alimentów, tytuły wykonawcze obejmujące grzywny, kary pieniężne, opłaty sądowe i koszty postępowania .

Wierzyciel ma prawo wyboru komornika w granicach właściwości sądu apelacyjnego (a więc w ramach okręgu - właściwości miejscowej). Komornik nie może odmówić przyjęcia wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, do którego przeprowadzenia jest właściwy.

Organy egzekucyjne

• sądy rejonowe
• komornicy działający przy powyższych sądach
• „inne organy egzekucyjne” np.: organy policji, wojska, banki (podmioty te wykonują tylko niektóre czynności w postępowaniu egzekucyjnym)

Sąd okręgowy wyjątkowo jako sąd pierwszej instancji właściwy jest:

• do wykonania czynności związanych z nadaniem klauzuli wykonalności orzeczeniom, które wydał,
• w sprawach o stwierdzenie wykonalności orzeczeń sądów zagranicznych i ugód zawartych przed tymi sądami,
• do wydania postanowienia o połączeniu postępowań egzekucyjnych prowadzonych co do kilku nieruchomości położonych w okręgach właściwości różnych sądów rejonowych w razie egzekucji z nieruchomości,
• do rozpoznania sprawy egzekucyjnej przekazanej mu przez sąd rejonowy w związku z powstałym zagadnieniem prawnym budzącym poważne wątpliwości

Przy czym sąd okręgowy nie jest organem egzekucyjnym, tę rolę pełni sąd rejonowy.

Rodzaje egzekucji

Postępowanie egzekucyjne może być prowadzone z następujących składników majątkowych:

• z ruchomości (np. samochody, sprzęty domowe),
• z wynagrodzenia za pracę,
• z rachunków bankowych ,
• z wierzytelności (np. wynagrodzenie z tytułu umowy o dzieło),
• z nieruchomości ,
• z innych praw majątkowych (np. akcje , udziały w spółce).

Ograniczenia egzekucji

Nie podlegają egzekucji (art. 829 k.p.c. ):

• przedmioty urządzenia domowego, pościel, bielizna i ubranie codzienne, niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny, a także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu,
• zapasy żywności i opału niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny na okres jednego miesiąca;
• jedna krowa lub dwie kozy albo trzy owce potrzebne do wyżywienia dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny wraz z zapasem paszy i ściółki do najbliższych zbiorów,
• narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem jednak pojazdów mechanicznych,
• u dłużnika pobierającego periodyczną stałą płacę - pieniądze w kwocie, która odpowiada nie podlegającej egzekucji części płacy na czas do najbliższego terminu wypłaty, a u dłużnika nie otrzymującego stałej płacy - pieniądze niezbędne dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez dwa tygodnie,
• przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, odznaczenia i przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową,
• sumy i świadczenia w naturze wyasygnowane na pokrycie wydatków lub wyjazdów w sprawach służbowych,
• sumy przyznane przez Skarb Państwa na specjalne cele (w szczególności stypendia, wsparcia), chyba że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z urzeczywistnieniem tych celów albo z tytułu obowiązku alimentacyjnego,
• prawa niezbywalne, chyba że możność ich zbycia wyłączono umową, a przedmiot świadczenia nadaje się do egzekucji albo wykonanie prawa może być powierzone komu innemu,
• wierzytelności przypadające dłużnikowi od państwowych jednostek organizacyjnych z tytułu dostaw, robót lub usług przed ukończeniem dostawy, roboty lub usługi w wysokości nie przekraczającej 75 % każdorazowej wypłaty, chyba że chodzi o wierzytelność pracowników dłużnika z tytułu pracy wykonywanej przy tychże dostawach, robotach lub usługach,
• świadczenia z ubezpieczeń osobowych oraz odszkodowania z ubezpieczeń majątkowych, w granicach określonych w drodze rozporządzenia przez Ministrów Finansów i Sprawiedliwości; nie dotyczy to egzekucji mającej na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów,
• świadczenia alimentacyjne, zaliczki alimentacyjne, świadczenia rodzinne, dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe i dla sierot zupełnych

Wynagrodzenie ze stosunku pracy podlega egzekucji w zakresie określonym w przepisach kodeksu pracy .

Środki prawne przysługujące dłużnikowi w ramach postępowania egzekucyjnego

Dłużnik może skorzystać z:

• skargi na czynności komornika do sądu rejonowego, przy czym wniesienie skargi nie wstrzymuje postępowania egzekucyjnego ani wykonania zaskarżonej czynności, chyba że sąd zawiesi postępowanie lub wstrzyma dokonanie czynności,
• powództwa przeciwegzekucyjnego - które jest żądaniem dłużnika pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo jego ograniczenia, jeżeli:
  • dłużnik przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście,
  • po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie;
  • małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787 k.p.c. , wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść

Ponadto osoba trzecia może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa.

Zawieszenie, umorzenie egzekucji

Zawieszenie egzekucji

Organ egzekucyjny zawiesza postępowanie z urzędu jeżeli:

• wierzyciel lub dłużnik nie ma zdolności procesowej ani przedstawiciela ustawowego ,
• nastąpiła śmierć wierzyciela lub dłużnika, wówczas postępowanie podejmuje się z udziałem spadkobierców zmarłego

Organ egzekucyjny zawiesza postępowanie na wniosek:

• wierzyciela
• dłużnika gdy sąd uchylił natychmiastową wykonalność tytułu lub wstrzymał jego wykonanie albo dłużnik złożył zabezpieczenie konieczne według orzeczenia sądowego do zwolnienia go od egzekucji

Sąd może na wniosek zawiesić w całości lub części postępowanie egzekucyjne, jeżeli złożono skargę na czynności komornika lub zażalenie na postanowienie sądu.

Komornik ma obowiązek wstrzymania się z dokonaniem czynności, jeżeli przed jej rozpoczęciem dłużnik złoży niebudzący wątpliwości dowód na piśmie, że obowiązku swojego dopełnił albo że wierzyciel udzielił mu zwłoki.

Umorzenie egzekucji

Postępowanie egzekucyjne umarza się z mocy samego prawa jeżeli wierzyciel w ciągu roku nie dokonał czynności potrzebnej do dalszego prowadzenia postępowania lub nie zażądał podjęcia zawieszonego postępowania.

Postępowanie umarza się w całości lub części z urzędu:

• jeżeli okaże się, że egzekucja nie należy do organów sądowych,
• jeżeli wierzyciel lub dłużnik nie ma zdolności sądowej albo gdy egzekucja ze względu na jej przedmiot lub na osobę dłużnika jest niedopuszczalna,
• jeżeli jest oczywiste, że z egzekucji nie uzyska się sumy wyższej od kosztów egzekucyjnych.

Organ egzekucyjny umarza postępowanie w całości lub części na wniosek:

• jeżeli tego zażąda wierzyciel; jednakże w sprawach, w których egzekucję wszczęto z urzędu lub na żądanie uprawnionego organu, wniosek wierzyciela o umorzenie postępowania wymaga zgody sądu lub uprawnionego organu, który zażądał wszczęcia egzekucji,
• jeżeli prawomocnym orzeczeniem tytuł wykonawczy został pozbawiony wykonalności,
• jeżeli egzekucję skierowano przeciwko osobie, która według klauzuli wykonalności nie jest dłużnikiem i która sprzeciwiła się prowadzeniu egzekucji, albo jeżeli prowadzenie egzekucji pozostaje z innych powodów w oczywistej sprzeczności z treścią tytułu wykonawczego,
• jeżeli wierzyciel jest w posiadaniu zastawu zabezpieczającego pełne zaspokojenie egzekwowanego roszczenia, chyba że egzekucja skierowana jest do przedmiotu zastawu,

Umorzenie postępowania egzekucyjnego powoduje uchylenie dokonanych czynności egzekucyjnych, lecz nie pozbawia wierzyciela możności wszczęcia ponownej egzekucji.

Zobacz też

• egzekucja administracyjna
• postępowanie cywilne
• postępowanie karne
• postępowanie administracyjne
• postępowanie sądowoadministracyjne

Przypisy