Angielskie przekłady Biblii odgrywały od XVI wieku poważną rolę w rozwoju różnych odmian chrześcijaństwa, szczególnie protestantyzmu , w krajach anglojęzycznych, przede wszystkim Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Obecnie istnieje ponad pięćset (razem z rewizjami) różnych przekładów Biblii na język angielski.

Historia angielskich przekładów Biblii

Najstarsze ślady tłumaczeń angielskich pochodzą z okresu między VIII a X wiekiem. Najstarsza cała biblijna księga przełożona na język angielski – to Psałterz Williama z Shoreham, napisany około 1340 roku (zachowane 3 rękopisy). Pierwszy angielski przekład całej Biblii (z łacińskiej Wulgaty ) pochodzi z XIV wieku: jest owocem pracy Johna Wycliffa , zakończonej około 1382 .

Druk angielskiej Biblii jest dziełem reformatorów: byli to księża William Tyndale (1525, Nowy Testament – ukończył przed ścięciem w 1536 przekład całej Biblii, ale nie doczekał jej wydania drukiem; ukazała się w 1538 ) oraz Miles Coverdale (druk całej Biblii, 1535 – już z przesuniętymi na koniec księgami deuterokanonicznymi). Oba przekłady nie były udane językowo; opierały się na Wulgacie i Biblii Lutra. Ich kompilacje i przeróbki były wydawane drukiem kilkakrotnie:

• 1537 wydanie Matthew's Bible (dość prosta kompilacja obu przekładów);
• 1539 wydanie Taverner's Edition – była to "piracka" wersja edycji z 1537 roku;
• 1541 wydanie Great Bible – przejrzane i skorygowane wg tekstów hebrajskich i greckich; nazwana Wielką z powodu rozmiarów;
• 1560 wydanie Geneva Bible lub Breeches Bible; ze Starym Testamentem wziętym z Great Bible po dość gruntownym przejrzeniu i Nowym Testamentem stanowiącym ostatni przekład Tyndale – ta wersja była wydawana ponad 100 razy przez okres blisko 100 lat. Geneva Bible to pierwsza na świecie Biblia wydrukowana z podziałem ksiąg na rozdziały i wersety (rozdziały – wymyślone w XIII wieku przez Stefana Langtona, późniejszego arcybiskupa Canterbury; wersety – wprowadzone przez Roberta Stephanusa, paryskiego drukarza, w 1551 roku);
• 1568 wydanie Bishops' Bible; rewizja przygotowana przez biskupów w celu ograniczenia popularności Geneva Bible, okazała się od niej słabsza językowo. Stanowiła jednak podstawę późniejszych prac nad najbardziej popularnym przekładem anglikańskim.

W październiku 1578 pięcioosobowy zespół z katolickiego Kolegium Angielskiego w Douay (okresowo przeniesionego do Rheims) rozpoczął pracę nad zupełnie nowym angielskim przekładem Wulgaty. Przekład był gotów do publikacji po 4 latach, jednak w 1582 roku udało się wydać tylko Nowy Testament z powodu braku środków finansowych i ówczesnej sytuacji politycznej. Całość ukazała się drukiem dopiero w 1609 jako Douay-Rheims Bible i miała dalszą barwną historię.

W oparciu o Bishops' Bible dokonano w latach 1604–1611 bardzo dobrego językowo Przekładu Autoryzowanego, znanego jako Biblia Króla Jakuba (King James Version lub Authorised Version). Przekład, po kilku poważnych zmianach w latach 1870–1895, był używany przez Kościół anglikański przez ponad 300 lat – aż do gruntownej rewizji tekstu w 1982 roku (opartej na językach oryginalnych), znanej jako Nowa Biblia Króla Jakuba (New King James Version, NKJV).

Opisy najważniejszych przekładów Biblii

Przekłady katolickie

Douay-Rheims (1582–1609)

Przekład z Wulgaty , powstał jako reakcja na przekłady protestanckie. Nazwa pochodzi od lokalizacji katolickiego Kolegium Angielskiego. W 1582 wydano Nowy Testament, w 1609 całość. Dzisiaj ma on znaczenie historyczne. Liczne latynizmy, język – trudny w odbiorze.

Challoner-Rheims (1750)

Oparta na Wulgacie (z uwzględnieniem języków oryginalnych) poważna rewizja wydania Douay-Rheims. Przez okres dwustu lat była standardową katolicką wersją angielską. Adaptacji (a często przekładu de novo – trzymając się nadal Wulgaty) dokonał biskup Ryszard Challoner. Język przekładu mimo upływu 250 lat nie jest dzisiaj trudny w odbiorze. Pod koniec lat 30. XX wieku w Stanach Zjednoczonych rozpoczęto bardzo gruntowną rewizję tego wydania, opartą na Wulgacie . Prace były prowadzone przez członków amerykańskiego Katolickiego Stowarzyszenia Biblijnego, sponsorowało je Bractwo Doktryny Chrześcijańskiej – stąd nazwa wydania: Confraternity Version. W roku 1941 wydano Nowy Testament – jednak prace nad Starym przerwano w 1943 po publikacji przez Piusa XII encykliki Divino Afflante Spiritu , zalecającej oparcie się na tekstach oryginalnych, a nie Wulgacie. Natychmiast rozpoczęto pracę nad przekładem z języków oryginalnych, w efekcie których powstała New American Bible.

New American Bible (NAB) (1970)

Prace nad przekładem Starego Testamentu z tekstu hebrajskiego, aramejskiego i greckiego rozpoczęto w 1943 roku, po publikacji encykliki Divino Afflante Spiritu . Kolejne księgi ukazywały się w czterech tomach w latach 1951–1969. Nowy Testament przełożono w oparciu o tekst grecki w edycji Nestle-Alanda (wersja 25) w latach 1956–1970.

Jest to (obok New Jerusalem Bible) przekład wpisujący się w katolicką tradycję i operujący bardzo dobrym współczesnym językiem angielskim.

Przekład ten jest prezentacją podejścia filologicznego (zasada równoważności form), tylko pierwsze wydanie miało charakter przekładu komunikacyjnego (zasada ekwiwalencji dynamicznej). Zgodnie z tradycją, w Starym Testamencie tetragram JHWH jest przekładany na "Pan" (Lord; podobnie jest w polskiej Biblii Tysiąclecia ). Przekład był wielokrotnie korygowany i ulepszany, jest napisany nowoczesnym, bogatym angielskim językiem potocznym. Ostatnia rewizja przekładu została wykonana w 2003 roku.

Biblia Jerozolimska – Jerusalem Bible (JB) (1966)

Angielska Biblia Jerozolimska została przygotowana przez zespół tłumaczy brytyjskich, zainspirowanych sukcesem francuskojęzycznej Bible de Jerusalem. Jest to pierwszy angielski przekład katolicki z języków oryginalnych – jednak interpretowanych tak, jak w wersji francuskiej. Wśród stylistów pracujących z zespołem tłumaczy był m.in. J.R.R.Tolkien . Uzyskano wysoki językowo przekład, szeroko używany w celach liturgicznych, do studium i prywatnego czytania. Obszerne przypisy i objaśnienia wzięto z francuskiej Bible de Jerusalem. Oparcie na wersji francuskiej było przedmiotem wielu krytyk. Krytykowano też zbyt "dynamiczny" przekład (zastosowanie zasady ekwiwalencji dynamicznej, a nie równoważności form): stało to w pewnej sprzeczności z deklarowanym celem tłumaczenia, jakim było m.in. dostarczenie tekstu do studium dla osób nie znających języków oryginalnych – chociaż niewątpliwie wpływało na łatwość odbioru tekstu przez współczesnego przeciętnego czytelnika. W 2000 ukazało się wydanie JB, przeznaczone do osobistej lektury, niemal zupełnie pozbawione komentarzy, ze wstępami do ksiąg ograniczonymi do minimum ().

New Jerusalem Bible (NJB) (1985)

Stanowi on rewizję Biblii Jerozolimskiej. Utrzymany jest komunikacyjny charakter przekładu (zasada ekwiwalencji dynamicznej), chociaż nieco go stonowano. NJB jest napisana bardzo nowoczesnym, plastycznym, potocznym językiem angielskim i bywa uważana za jeden z najpiękniejszych językowo przekładów angielskich. Jest najpowszechniej na świecie używanym angielskim przekładem katolickim (z wyjątkiem USA, gdzie prym wiedzie New American Bible), stosowanym również w liturgii. Tekst jest zaopatrzony w obszerne przypisy i objaśnienia, komentarze teologiczne, mapy (rozszerzone w stosunku do JB; bywa to krytykowane – stąd także wydania ograniczone do samego tekstu biblijnego bez żadnych dodatków). W Starym Testamencie Tetragram jest przekładany dosłownie (Yahweh).

Przekład ten bywa krytykowany z trzech powodów: Stary Testament tłumaczono bezpośrednio z najstarszego kompletnego hebrajskiego tekstu masoreckiego (co nie jest standardem – większość przekładów bierze za podstawę krytyczne wydanie tekstu hebrajskiego Biblia Hebraica Stuttgartensia, opracowane przez naukowców); język tłumaczenia ma miejscami zabarwienie inkluzywne (jest to jednak nieporównywalne z NRSV czy TNIV, które zmieniają sens zdań); obszerne uwagi krytyczne są odpowiednie dla osób o pewnym przygotowaniu, nastawionych na poznawanie Biblii, natomiast mogą niekiedy wprawiać w konfuzję niektórych prostych czytelników.

Przekłady protestanckie

King James Version (KJV) (1611)

Przekład z języków oryginalnych wydany po raz pierwszy w 1611 , zamówiony został na potrzeby Kościoła Anglii przez króla Jakuba I . Tłumaczenie to miało głęboki wpływ nie tylko na wszystkie następne angielskie tłumaczenia Biblii, ale także na całą literaturę angielską.

The Emphatic Diaglott (1864)

Przekład Nowego Testamentu , opracowany przez tłumacza Biblii Benjamina Wilsona. Zamieścił w tym przekładzie tekst grecki Griesbacha (wydanie z lat 1796 - 1806 ) oraz międzywierszowy dosłowny przekład na język angielski, a w prawej szpalcie własne tłumaczenie; wyróżnił w nim wyrazy, na które należy położyć większy nacisk. Obecnie wydawany przez Świadków Jehowy .

American Standard Version (ASV) (1901)

Jedno z pierwszych tłumaczeń wykorzystujące grecki tekst opracowany przez Westcotta i Horta. Charakteryzowało się arachaicznym elżbierańskim językiem i dużą dosłownością. Do czasu wydania Revised Standard Version stosowane powszechnie przez prostestantów w Stanach Zjednoczonych. Po 1944 wydawane przez Świadków Jehowy .

Bible In Basic English (1941)

Tłumaczenie tłumaczeniem Biblii na uproszczony angielski . Biblia została przetłumaczona przez Samuela Hooke, który użył 850 standardowych słów z Basic English words, oraz kilkudziesięciu typowo biblijnych. Nowy Testament został przetłumaczony w 1941 , Stary Testament w 1949 .

Revised Standard Version (RSV) (1952)

Przekład, który wzbudził kontrowersje w USA – wydany wcześniej Nowy Testament (1946) był przyjęty bardzo dobrze przez wszystkie amerykańskie kościoły, ale Stary Testament przełożono odrywając go od interpretacji nowotestamentowych (a jest ich przecież niemało). Ewangelikalni chrześcijanie unikali tego przekładu: należał on do najmniej popularnych wydań Biblii w USA. Przekład poprawiono w 1990 roku (Newly Revised Standard Version). Zarówno RSV, jak NRSV są przełożone w oparciu o zasadę formalnej równoważności. NRSV operuje językiem inkluzywnym i nie jest akceptowany przez ewangelikalnych chrześcijan, którzy zarzucają mu fałszowanie Słowa Bożego.

Inne wydania Revised Standard Version:

• RSV wydanie katolickie ( 1966 ) z księgami deuterokanonicznymi umieszczonymi zgodnie z układem Septuaginty oraz wieloma drobnymi korektami tekstu Starego Testamentu – które uczyniły go mniej kontrowersyjnym niż edycja z 1952. Przekład spotkał się z akceptacją Pawła VI . W tym samym roku ukazała się angielska Jerusalem Bible, a cztery lata później New American Bible – i to te dwa przekłady stały się najbardziej popularnymi przekładami katolickimi.
• RSV wydanie ekumeniczne ( 1973 ) (Common Bible) – cztery rozdziały: księgi protokanoniczne, księgi deuterokanoniczne , trzy apokryfy , Nowy Testament .
• RSV wydanie ekumeniczne ( 1977 ) (Ecumenical Study Bible) – ma dołączone także kanoniczne księgi niektórych wschodnich kościołów ortodoksyjnych: 3 i 4 Księgę Machabejską oraz Psalm 151 . Satysfakcję z tego wydania wyraził patriarcha ekumeniczny Konstantynopola Demetrios I.

New American Standard Bible (NASB) (1971, rewizja 1995)

To znacznie poprawiona wersja starego przekładu American Standard Version (oparta o języki oryginalne), która obecnie jest alternatywą dla anglojęzycznych protestantów, nieakceptujących Revised Standard Version. Tłumacze mieli podejście wybitnie filologiczne, stąd np. takie opinie o tym przekładzie: "strong in Greek, weak in English" ( Charles Spurgeon ). Jest to charakterystyczną cechą tego przekładu – bardzo duża wierność językom oryginalnym, nawet kosztem czytelności tekstu angielskiego.

The Bible in Living English (1972)

To angielskojęzyczny przekład Biblii w tłumaczeniu Stevena T. Byngtona. Zakończył jego tłumaczenie w 1943 r. W 1957 r., a opublikowany został przez Świadków Jehowy w 1972 r. Przekład charakteryzuje się tym, iż konsekwentnie oddaje imię Boże w formie Jehowa .

New International Version (NIV) (1978, rewizje 1984, 2002)

Nowy przekład z języków oryginalnych, który na początku lat 80. zdobył uznanie wśród protestantów na całym świecie. Drobne korekty w 1984 roku. Przekład dynamiczny współczesnym językiem angielskim, pozbawiony wad RSV.

W 1992 ogromną konsternację ewangelikalnych chrześcijan wzbudziła zapowiedź wprowadzenia do NIV języka inkluzywnego (m.in. unikającego sugerowania płci Boga; nie ma też mowy np. o tym, że "jeśli twój brat zgrzeszył" Mt 18,15 : jeśli jest brat, to musi być też i siostra – i stąd mamy "jeśli twój brat lub siostra zgrzeszyli, idź i ich napomnij".^[1] Obecne wydanie NIV (Today's NIV, 2002) operuje już takim właśnie językiem – jednak ze względu na sprzeciw chrześcijan w USA, pod nazwą New International Version w Stanach Zjednoczonych dostępne jest wyłącznie wydanie z 1984.

New King James Version (NKJV) (1982)

Współczesny przekład Pisma Świętego, dokonany z języków oryginalnych, którego rozwiązania translatorskie i styl zostały oparte na Biblii Króla Jakuba, przy uwspółcześnieniu słownictwa i gramatyki . Projekt powstawał w środowisku amerykańskich baptystów i konserwatywnych prezbiterian . Pracę nad Nową Biblią Króla Jakuba, znaną również pod nazwą Revised Authorized Version rozpoczęto w 1975 r., zaś zakończono w 1982 r. wydaniem pełnego przekładu. Wydawcą jest Thomas Nelson, Inc. Przekład zyskał szczególną popularność przede wszystkim wśród fundamentalnych ewangelicznych chrześcijan (z wyjątkiem zborów związanych z Ruchem „Tylko Król Jakub”), jak również, w mniejszym stopniu, w innych kościołach.

International Standard Version (ISV) (2006)

Nowy przekład z języków oryginalnych, który zwrócił na siebie uwagę już Nowym Testamentem, wydanym w 1998 roku. Do 2006 przełożono niemal połowę tekstu Starego Testamentu. Przekład, w którym opracowujący go językoznawcy starają się pogodzić wierność oryginalnym tekstom z obecnością idiomów; unikają zbytniej "dynamiczności" przekładu, jednak za nadrzędną zasadę uważają ekwiwalentność komunikacyjną. Zastosowano plastyczny, współczesny język angielski, pozbawiony znamion inkluzywności, akceptowalny przez większość chrześcijan.

Linki zewnętrzne

Serwisy z treścią przekładów

• Bible Gateway – około 20 przekładów angielskich, gł. historycznych i protestanckich
• eSword – program biblijny na komputery PC i PocketPC z biblioteką kilkunastu przekładów

Strony poszczególnych przekładów

• The New American Bible – na stronie Amerykańskiej Konferencji Episkopatu USA
• New International Version
• Today's New International Version
• International Standard Version

Recenzje i krytyka

• Bible Researcher – omówienie wszystkich innych ważnych przekładów angielskich
• Tyndale House – omówienie ponad 100 przekładów angielskich, także zestawienie krótkich fragmentów porównujące język przekładów
• Bible Tranlations - porównanie popularnych angielskich przekładów Biblii na stronie wydawców New International Version .

Źródło

• Angielskie przekłady Biblii na Stronie Biblijnej (za zgodą autora)

Przypisy