Pogrom lwowski, 1918 – krwawe rozruchy antyżydowskie we Lwowie 22 - 24 listopada 1918 , które wybuchły po opanowaniu miasta przez Polaków.

Tło zdarzeń

Pogrom wybuchł po zdobyciu przez Polaków kontrolowanej dotąd przez Ukraińców części miasta, w obrębie której znajdowała się dzielnica żydowska. W czasie walk milicja żydowska ostrzeliwała walczących, nie mogąc odróżnić żołnierzy od pospolitych bandytów, tym bardziej, że żołnierze używali wielu różnych typów umundurowania. Po wycofaniu się żołnierzy Armii Halickiej z tej części miasta, w dzielnicy żydowskiej nadal słychać było strzały, co płk Mączyński odebrał jako trwające walki z niedobitkami HA. Dlatego też zareagował z opóźnieniem. Dopiero 24 listopada Naczelna Komenda Wojska Polskiego wprowadziła sądy doraźne i wojskowe i aresztowała sprawców.

Do rozprzężenia w mieście przyczyniło się też wypuszczenie przez Ukraińców kryminalistów z więzień i obecność we Lwowie licznych dezerterów z armii austriackiej.

Po pogromie, w związku z dużym oddźwiękiem i innych krajach, powołano w celu zbadania tych wydarzeń komisję Ministerstwa Spraw Zagranicznych, w skład której wchodzili dyplomata Leon Chrzanowski i dziennikarz Józef Wasserzug. Według Komisji zginęło 150 osób, a 50 domów zostało spalonych. Komisja uznała również, że część polskich oficerów, żołnierzy i ludności cywilnej ponosiła odpowiedzialność za pogrom. Według niej, w pogromie brali udział członkowie milicji żydowskiej (kilkunastu zostało aresztowanych), i dezerterzy z Armii Halickiej. Wskutek rabunków ucierpiała również ludność polska i ukraińska.

Według NKWP żadnego pogromu nie było, wystąpiły jedynie rabunki i wypadki doraźnego karania wrogiej ludności.

Opisy w prasie zachodniej

Wydarzenia te, opisane w prasie zachodniej m.in. w New York Times , były elementem nacisku na delegację polską na konferencji pokojowej w Paryżu , pozwoliły nadać szerokie przywileje mniejszości żydowskiej w Polsce. W The New York Times opisano także incydent w Pińsku z kwietnia 1919 .

Jednym ze skutków powyższego zdarzenia było wysłanie do Polski amerykańskiej misji rządowej mającej na celu zbadanie traktowania Żydów w Polsce. Misja przebywała w Polsce w okresie 13 czerwca 1919 - 13 września 1919. Wyniki jej badań zostały opublikowane 3 października 1919 jako tzw. Raport Morgenthaua .

Milicja żydowska

W październiku 1918 we Lwowie utworzono Ukraińską Radę Narodową z Jewhenem Petruszewyczem na czele, która w swoim manifeście proklamowała powstanie tzw. Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej . Władze w jednym ze swoich zarządzeń uznawały istnienie mniejszości narodowych, przy czym Żydzi otrzymywali również status mniejszości^[1]. W efekcie po zajęciu części Lwowa przez Ukraińców, utworzono 1 listopada 1918 w dzielnicy żydowskiej Milicję Żydowską. Na jej czele stał oficer armii austriackiej Zisler. Liczyła ona 300 ludzi, 200 z nich było uzbrojonych.

Rachunek ofiar

Według Żydowskiego Komitetu Ratunkowego zginęło 72^[2][3] Żydów, a 433 zostało rannych^[4]. Spalono także synagogę i wiele domów mieszkalnych.

Bibliografia

• Czesław Mączyński - Boje lwowskie - (wydarzenia w dzielnicy żydowskiej)
• William W. Hagen, The Moral Economy of Popular Violence: The Pogrom in 114 Lwow, November 1918, Antisemitism and Its Opponents in Modern Poland, red. Robert Blobaum, Cornell University Press 2005, str. 124-147.
• Albert Lichtblau i Michael John: Jewries in Galicia and Bukovina, in Lemberg and Czernowitz, Jewries at the Frontier, University of Illinois Press, 1999.
• Mission of The United States to Poland, Henry Morgenthau, Sr. Report
• Adrian Tyszkiewicz: Obóz Wielkiej Polski w Małopolsce 1926-1933, Kraków 2004
• Pogrom lwowski 22 listopada 1918 roku w świetle zeznań Organizacji Syjonistycznej złożonych przed komisją Morgenthaua, „Kwartalnik Historii Żydów”, 2004
• Rafał Galuba - "Niech nas rozsądzi miecz i krew ...", Poznań 2004,
• Maciej Kozłowski - "Między Zbruczem a Sanem", Kraków 1990,
• Leszek Kania "Lwów 1918: pogrom i śledztwo" Rzeczpospolita

Przypisy