Poczucie własnej wartości to
stan psychiczny
powstały na skutek elementarnej, uogólnionej
oceny dokonanej na własny temat
.
Samoocena to uogólniona
postawa
w stosunku do samego siebie, która wpływa na
nastrój
oraz wywiera silny wpływ na pewien zakres
zachowań
osobistych i społecznych. Podstawą samooceny jest
samowiedza
, czyli zespół sądów i opinii, które jednostka odnosi do własnej osoby. Te sądy i opinie dotyczą właściwości fizycznych, psychicznych i społecznych.
Według Nathaniela Brandena, wyróżnia się sześć filarów samooceny: świadomość, niezależność, prawość, celowość, asertywność oraz samoakceptacja.
Psycholodzy
wyróżniają dwa rodzaje postaw związanych z samooceną ogólną:
samoakceptację
i samoodtrącenie.
Samoakceptację określa się jako postawę nacechowaną wiarą, zaufaniem i zdrowym szacunkiem dla samego siebie. Postawa taka sprawia, że jednostka może wykonywać i wykorzystywać swoje możliwości, a także potrafi skorygować swoje zachowanie pod wpływem innych. Osoby, które akceptują siebie, mają pozytywne mniemanie o sobie i dobre samopoczucie.
Przez samoodtrącenie rozumie się postawę wobec siebie łączącą się z przeżywaniem
poczucia krzywdy
,
poczucia winy
, poczucia niższości albo innych doznań związanych z pretensją i żalem do siebie. Osoba taka nie docenia własnych sukcesów, a przecenia porażki, dąży do poniżenia siebie, czasem wręcz siebie nienawidzi.
Samoocenę można mierzyć na dwóch wymiarach – wysokości i pewności. W tym sensie samoocena może być:
- zawyżona i pewna,
- zawyżona i niepewna,
- zaniżona i pewna,
- zaniżona i niepewna.
Pewność samooceny ma większe znaczenie dla regulacji zachowania niż sama jej wysokość.
Jakość dokonywanej samooceny zależy często od
wychowania
.
Zaburzenie poczucia własnej wartości powstaje zazwyczaj na podstawie komunikatów podważających wartość dziecka, jakie dostaje ono od
osób znaczących
(np. rodziców, opiekunów). Początkowo np. dziecko jest uważane za cenne samo w sobie, dlatego że jest i dostaje komunikaty od otoczenia stosowne do takiego sposobu jego postrzegania. Z czasem jednak na skutek rozmaitych oczekiwań otoczenia, czy sposobów wychowania otrzymuje komunikaty, które przekonują go albo pozwalają podejrzewać, że wartość jego jako człowieka zależy od rozmaitych czynników zewnętrznych lub od konkretnych działań, czy umiejętności. Tak wychowywane dziecko zaczyna się starać, by sprostać tym wymaganiom i zasłużyć ponownie na to, by móc się poczuć wartościowym i kochanym przez rodziców dzieckiem. Tak wychowywane dziecko staje się często także jako dorosły osobą zależną od otoczenia,
zewnątrzsterowną
i niepewną siebie (własnej elementarnej wartości jako człowieka).
Poczucie własnej wartości determinuje wybór z posiadanego repertuaru
zachowań
tych, które odpowiadają określonej sytuacji napotkanej w otaczającym świecie zewnętrznym.
Zobacz też
