Pleszka zwyczajna, pleszka (Phoenicurus phoenicurus) –
gatunek
małego
ptaka
wędrownego z rodziny
muchołówek
.
Występowanie
Zamieszkuje niemal całą
Europę
, środkową
Azję
i
Bliski Wschód
. Migruje na duże odległości. Zimuje w
Afryce
na północ od równika i na
Półwyspie Arabskim
(przeloty od kwietnia do maja i od września do października).
- W Polsce szeroko rozpowszechniony na całym niżu, ale nieliczny ptak lęgowy.
Morfologia
Wygląd zewnętrzny
Ptak o smukłej sylwetce i długich nogach. U samców część twarzowa głowy i gardło są czarne, czoło i brwi białe (białe plamy). Wierzch głowy i grzbiet niebieskoszare. Skrzydła brązowe z beżowymi brzegami piór. Pierś i boki rude, brzuch biały, pokrywy podogonowe pomarańczowe. Kuper, pokrywy nadogonowe i ogon jaskrawe rdzawoczerwone, z tym że wewnętrzne
sterówki
są ciemnobrązowe. Mają bardziej charakterystyczny wygląd od spokrewnionych z nimi szaroczarnych kopciuszków o rdzawym ogonie.
Samice są podobne do samic
kopciuszka
, różnią się przede wszystkim rudawym lub płowopomarańczowym spodem ciała. Z wierzchu są jednolicie brązowoszare, od spodu bladorude. Ogon taki sam jak u samców. Gardło i obrączka oczna białe. Łatwo odróżnić samice kopciuszka od pleszki - po bardziej ciemnym upierzeniu tej pierwszej. Młode mają ogon ubarwiony jak u dorosłych, ale są rdzawo-brązowo i beżowo nakrapiane z wierzchu i prążkowane od spodu, podczas gdy młode kopciuszki są podobne do ciemniejszych rodziców. Różnice pomiędzy tymi dwoma gatunkami wynikają też z innych wymagań środowiskowych - pleszki niechętnie opuszczają tereny zadrzewione, a kopciuszki zasiedlają budynki na których nierzadko zakładają gniazda (stąd to one są bardziej znane wśród ludzi niż pleszki, choć niegdyś gnieździły się tylko w niedostępnych półkach skalnych i w wysokich górach).
- Wyróżnia się 2 podgatunki. Osobniki z podgatunku Ph. phoenicurus samamisicus są ciemniejsze z wierzchu, mają białą wstawkę na lotkach 2. rzędu u obu płci i mniej bieli na czole u samca.
Rozmiary
- długość ciała
- ok. 14–15 cm,
- rozpiętość skrzydeł
- ok. 20–24 cm
Masa ciała
ok. 15–20 g
Głos
Wabi miękkim, wysokim "fuit" od którego zaczyna się pieśń, po nim następuje głębokie staccato, a koniec stanowią różne elementy trelu. Często melodia połączona jest z głosem alarmowym w "fuit tik tik". Śpiew melancholijny, szybki, często z wplecionymi naśladownictwami śpiewu innych ptaków. Każda zwrotka zaczyna się tym samym wysokim, ostrym gwizdem "fuit", potem następują 2–3 niższe, zmienne trelowe motywy, a kończy się często metalicznym, zgrzytliwym trelem. Śpiewa często ze szczytu drzewa, najintensywniej o świcie. Melodia pleszki jest bardziej złożona i rozbudowana niż w wykonaniu kopciuszka. Podgatunek Ph. phoenicurus samamisicus śpiewa wolniej i bardziej zgrzytliwie.
Zachowanie
Ma postawę wyprostowaną, często regularnie kiwa ogonem i przykuca. Gdy przysiada zawsze energicznie potrząsa rdzawymi sterówkami. To zachowania obserwuje się również u kopciuszka i wynika ono z głęboko wrodzonego instynktu. Już młode osobniki bowiem wykazują ten odruch, choć dopiero zaczyna wyrastać im ogonek. Dają w ten sposób sygnał o przynależności do określonego gatunku. Wędruje przeważnie nocą.
Pomimo barwnego upierzenia w terenie nie rzuca się w oczy. Jest nieco mniejsza od wróbla.
Środowisko
Samiec pleszki powracający z pokarmem dla piskląt do gniazda w skrzynce lęgowej
Pierwotnie pleszki zamieszkiwały przerzedzone fragmenty różnorodnych lasów iglastych, mieszanych i liściastych, prześwietlone sośniny, a zwłaszcza wiatrołomy, poręby, miejsca popożarowe, skraje lasu. Szczególnie przydatne do zakładania gniazd były stare drzewa. Obecnie występuje najliczniej w parkach, ogrodach, sadach i innej zieleni urządzonej miejskiej i wiejskiej blisko człowieka (ale unikają budynków), a także w widnych lasach liściastych i borach iglastych, a na północy w
tajdze
. W żadnym biotopie nie występuje licznie.
Pożywienie
Pleszki żywią się głównie owadami, które chwytają w locie ze stałego stanowiska lub zbierają z liści i ziemi. Ponadto jesienią zjadają też jagody i inne owoce.
Owady zbiera z pni, gałęzi i liści. Może zawisać przy nich w powietrzu lub wypatrywać swoje ofiary z odpowiedniego miejsca. Po jej schwytaniu wraca z powrotem do niego, gdzie ją zjada.
Lęgi
W ciągu roku wyprowadza jeden-dwa lęgi: pierwszy w maju, a ewentualny drugi w czerwcu.
Toki
W okresie godowym pleszka wykazuje charakterystyczne zachowania po którym łatwo ją zauważyć. Samiec ma bardzo wytworne upierzenie, a w czasie zalotów wabiąc samicę do odpowiedniej dziupli ubarwienie staje się bardziej jaskrawe niż zwykle. Obecność w danej dziupli sygnalizuje wystawieniem przez otwór wlotowy raz wyrazistego rdzawego ogona, a raz błyszczącego białego czoła.
Gniazdo
Budują gniazda w obszernych
dziuplach
o szerokim wejściu,
skrzynkach lęgowych
z dość dużym otworem wlotowym (np. rozkutym przez
dzięcioły
) lub ewentualnie w niszach budynków stojących w lesie lub parku. Czasem gnieżdżą się w połamanych gałęziach. Gniazdo w warstwie zewnętrznej ma liście, mech i inny materiał roślinny, a wyściełane jest piórami i włosiem. W bardziej zantropomorfizowanych okolicach zmieniają swe zwyczaje lęgowe i zamieszkuje budki lęgowe lub nawet wyjątkowo szczeliny w murach budynków, a nie dziuple. Zdarzało się nawet wyprowadzać im lęgi w skrzynkach pocztowych, które nie były zbyt często używane. Dla wielu miłośników ornitologii obserwacja pary pleszek jest ciekawym doświadczeniem i rzadko zdarza się usuwać gniazda w nietypowych lokalizacjach.
Jaja
Samica składa 6–7 turkusowych jaj, które następnie wysiaduje przez 12–14 dni. W powtarzanych lęgach jest już tylko 4–5 jaj. Część pleszek wysiaduje podrzucone jajo
kukułki
. Musi być to jednak jajo złożone przez samicę kukułki wychowaną w gnieździe pleszki, gdyż tylko wtedy jest ono jednolicie niebieskie – podobne do jaj gospodarza[3].
Pisklęta
Po wykluciu oboje rodzice od rana do wieczora prześcigają się w dostarczaniu owadów potomstwu. Młode, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po około 15 dniach, a po kolejnych dwóch tygodniach usamodzielniają się i opuszczają terytorium rodziców.
Status i ochrona
Gatunek nie jest zagrożony wg danych
IUCN
(status LC – Least Concern).
W Polsce jest objęty
ścisłą ochroną gatunkową
[4].
Podgatunki
Wyróżnia się 2 podgatunki, zamieszkujące odpowiednio:
Ciekawostki
Istnieje wiele starych, ludowych nazw dla tego gatunku: słowik murowy, pokrzewka czarnousta, piegża czarnoszyja, owadożer czarnogardły, ludarka rudochwost[5].
Przypisy
- ↑
Phoenicurus phoenicurus
w: Integrated Taxonomic Information System (
ang.
)
- ↑
Phoenicurus phoenicurus
. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (
ang.
)
- ↑ Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski, cz. II. Warszawa: Multico, 2005, s. 81. .
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną
Dz. U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237
- ↑ Dariusz Graszka-Petrykowski: Ptaki. Profesjonalny przewodnik dla początkujących obserwatorów. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2005, s. 214. .
Bibliografia
- Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany, PTPP "pro Natura", Wrocław 2003, , s. 592-594
- Andrzej G. Kruszewicz Ptaki Polski. T. 2, Multico, Warszawa 2005, , s. 79-82
- Ptaki Europy. Przewodnik ilustrowany, Świat Książki, Warszawa 2003, , s. 292
- Lars Jonsson Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Muza SA, Warszawa 2006, , s. 390
- Dariusz Graszka-Petrykowski Ptaki. Profesjonalny przewodnik dla początkujących obserwatorów, Klub dla Ciebie, Warszawa 2005, , s. 214-215
- Peter Hayman, Rob Hume Rozpoznawanie ptaków, Muza SA, Warszawa 2005, , s. 186
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. .
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. .
Zobacz też
