Plan Rapackiego
Plan RapackiegoPlan Rapackiego – projekt dotyczący stopniowego rozbrojenia konwencjonalnego i utworzenia
strefy bezatomowej
zaproponowany w
1957
roku przez ówczesnego
ministra spraw zagranicznych
PRL
Adama Rapackiego
. TłoInstytucjonalizacja i rozwój dwubiegunowego podziału
Europy
po
II wojnie światowej
stwarzały zagrożenie dla
bezpieczeństwa międzynarodowego
[1]. Od połowy
lat 50.
pojawiały się kolejne koncepcje na rzecz podjęcia kroków rozbrojeniowych oraz ustanowienia mechanizmów budowy zaufania pomiędzy
NATO
a
Układem Warszawskim
[1]. Na fali
odwilży popaździernikowej
tego rodzaju idea pojawiła się również w dyplomacji PRL-owskiej - przyjęła postać planu Rapackiego[2]. Jedną z przyczyn jego powstania były też tendencje remilitaryzacyjne w
Niemczech Zachodnich
, w tym ich przystąpienie do NATO (5 maja
1955
), układ sojuszniczy z
USA
(27 grudnia
1955
) oraz wypowiedź kanclerza
Adenauera
dotycząca wyposażenia
Bundeswehry
w
broń jądrową
[2]. Historia i założenia planuPropozycja utworzenia strefy bezatomowej w
Europie Środkowej
została przedstawiona przez
Adama Rapackiego
w dniu 2 października
1957
na XII sesji
Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych
[2]. Następnie propozycja ta przybrała formę memorandum rządowego z 14 lutego
1958
[2]. Propozycją objęte miały być terytoria następujących państw[2]: Proponowana strefa miałaby zatem obszar 796 tysięcy km2, z czego 249 tys. km2 przypadałoby na obszar NATO, a 547 tys. km2 na obszar Układu Warszawskiego[3]. Ludność na tym terytorium obejmowałaby ok. 115 mln mieszkańców[3]. Państwa strefy miałyby zobowiązać się do nieprodukowania, nieutrzymywania, niesprowadzania i nie wyrażania zgody na rozmieszczenie na swych terytoriach broni jądrowej oraz urządzeń do jej obsługi i przenoszenia[2]. Zakazane byłoby również użycie tego rodzaju broni przeciw państwom strefy[2]. Postanowienia planu objąć miałyby także cztery mocarstwa[2]: Państwa te miałaby się zobowiązać do nieutrzymywania broni jądrowej w uzbrojeniu swoich wojsk stacjonujących na obszarze państw strefy, nieutrzymywania i nieinstalowania na obszarze państw strefy żadnego sprzętu ani urządzeń przeznaczonych do jej obsługi, w tym wyrzutni rakietowych[4]. Propozycja zakładała również utworzenie systemu kontroli międzynarodowej i inspekcji naziemnej i powietrznej[3]. Za realizacją planu opowiedziały się Czechosłowacja, NRD i ZSRR[3]. Propozycja wzbudziła również zainteresowanie wśród wielu zachodnioeuropejskich partii politycznych o profilu
socjalistycznym
i
socjaldemokratycznym
[3]. Spotkała się jednak ze sprzeciwem RFN, USA i Wielkiej Brytanii, które dostrzegły, że plan uderzałby w równowagę sił - NATO równoważyło bowiem wówczas przewagę konwencjonalną ZSRR swoim potencjałem jądrowym[3]. Skrytykował go m.in. sekretarz generalny NATO
Paul-Henri Spaak
, który powiedział, że plan jest pełen hipokryzji[3]. Wskazywano, że z punktu widzenia
strategicznego
jego przyjęcie byłoby dla Zachodu wysoce niekorzystne - armia sowiecka pozostałaby wówczas w środku Europy nienarażona na atak nuklearny, zaś zachodnie siły nuklearne pozostawałyby w odległości ok. 1000 km od terytorium ZSRR[3]. Wskazywano także na faktyczny brak realnych gwarancji postanowień planu[3]. Strona polska postanowiła nie lekceważyć w pełni postulatów państw NATO, w związku z czym dokonano dwukrotnej modyfikacji planu[3]. 4 listopada
1958
na konferencji prasowej w
Warszawie
Adam Rapacki zaproponował dwuetapowy proces realizacji planu[3]. Pierwsza faza miałaby objąć zakaz produkcji broni jądrowej na terenie państw strefy oraz zakaz wyposażania ich armii w tego rodzaju uzbrojenie i urządzenia do jego obsługi[5]. Drugą fazę stanowić miałyby rokowania dotyczące rozbrojenia konwencjonalnego[5]. Zapowiedziano również stosownych mechanizmów kontroli dla realizacji obu etapów propozycji[5].
28 marca
1962
podczas forum Komitetu Rozbrojeniowego Osiemnastu Państw w
Genewie
przedstawiono ostateczną wersję planu - zawierała ona kolejny element w postaci propozycji poszerzenia strefy o inne państwa europejskie, które wyraziłyby wolę przystąpienia do niej[5]. W wersji tej sprecyzowano zadania, które miały być zrealizowane w dwóch etapach. W etapie I na terytorium strefy obowiązywać miał zakaz przygotowywania produkcji, sprowadzania broni jądrowej i środków jej przenoszenia oraz zakaz zakładania nowych baz służących do jej magazynowania. W etapie II nastąpić miała redukcja sił zbrojnych państw będących w strefie i likwidacja wszystkich środków przenoszenia broni jądrowej będących w ich dyspozycji. Mocarstwa atomowe, które posiadały na terenie strefy swoje bazy i środki jądrowe zobowiązane były do ich zlikwidowania. Państwa te miały też udzielić gwarancji państwom strefy, że w razie konfliktu zbrojnego nie użyją broni jądrowej na ich obszarze. Echa planuÓwczesna strategia obronna Zachodu z góry skazywała przyjęcie planu na porażkę - zakładała ona bowiem właśnie wykorzystanie broni jądrowej celem odstraszania przeciwnika od podjęcia ataku[5]. W warunkach przewagi sił konwencjonalnych ZSRR przyjęcie tych propozycji byłoby zatem niekorzystne dla równowagi w Europie[3]. Plan Rapackiego wywarł jednak wpływ na działania podejmowane w czasie
zimnej wojny
w celu podniesienia poziomu
bezpieczeństwa międzynarodowego
- przyczynił się bowiem do rozwoju myśli teoretycznej w zakresie denuklearyzacji[5]. Przyjęta w nim koncepcja strefy bezatomowej przybrała z czasem wymiar uniwersalny[5]. Plan Rapackiego uważany jest za najbardziej znaną inicjatywę rozbrojeniową polskiej dyplomacji[5]. Zobacz teżPrzypisy- ↑ 1,0 1,1
Ryszard Zięba
, Justyna Zając: Polska w stosunkach międzynarodowych 1945-1989. Toruń:
Wydawnictwo Adam Marszałek
, 2009, s. 214. .
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7
Ryszard Zięba
, Justyna Zając: Polska w stosunkach międzynarodowych 1945-1989. Toruń:
Wydawnictwo Adam Marszałek
, 2009, s. 215. .
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11
Ryszard Zięba
, Justyna Zając: Polska w stosunkach międzynarodowych 1945-1989. Toruń:
Wydawnictwo Adam Marszałek
, 2009, s. 216. .
- ↑
Ryszard Zięba
, Justyna Zając: Polska w stosunkach międzynarodowych 1945-1989. Toruń:
Wydawnictwo Adam Marszałek
, 2009, ss. 215-216. .
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7
Ryszard Zięba
, Justyna Zając: Polska w stosunkach międzynarodowych 1945-1989. Toruń:
Wydawnictwo Adam Marszałek
, 2009, s. 217. .
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Plan Rapackiego":
Biskup
...
Mieszko II Lambert
...
Klasztor w Pożajściu
...
Numer kierunkowy
...
Nowa Polityka Ekonomiczna
...
Stanisław Konarski
...
Wojna jądrowa
...
Eksperyment kortowski
...
Bastylia
...
Turek (Karkonosze)
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Plan Rapackiego":
Rozprawa z rozprawką (plansza 2)
...
144 I wojna światowa. Rewolucja w Rosji (plansza 4)
...
225 Europa Środkowowschodnia w okresie zimnej wojny (plansza 13)
...
|