Piąta kolumna, V kolumna, potocznie – dywersanci , sabotażyści, prowokatorzy, szpiedzy , wrogowie wewnętrzni.

Piąta kolumna w Hiszpanii

Określenie "piąta kolumna" pochodzi z czasów hiszpańskiej wojny domowej ( 1936 - 1939 ). Użył go po raz pierwszy frankistowski generał Emilio Mola , który w 1936 r. w przemówieniu radiowym powiedział, że oprócz czterech kolumn wojsk generała Francisco Franco , maszerujących na Madryt , w mieście jest jeszcze piąta kolumna, czyli zwolennicy nacjonalistów w stolicy. Za tę wypowiedź gen. Mola został zresztą skrytykowany przez innych dowódców frankistowskich uważających, że republikanie wykorzystali ją jako usprawiedliwienie dokonywanych represji.

Piąta kolumna w Polsce i Czechosłowacji

Terminu "V kolumna" używa się zwykle jako określenia grup dywersantów rekrutowanych spośród nacjonalistycznych środowisk w obrębie mniejszości niemieckiej w Czechosłowacji i Polsce w okresie hitlerowskiej agresji na te dwa kraje, a także wobec różnego rodzaju zagranicznych agentur wywiadowczych III Rzeszy współdziałających z wojskami regularnymi.

W okresie przed II wojną światową , na terenie Polski działały następujące organizacje niemieckie, uznawane za piątą kolumnę:

• Jungdeutsche Partei fur Polen (JDP) – obejmowała swoją działalnością całą przedwojenną Polskę
• Deutsche Vereinigung – działała na Pomorzu i województwie poznańskim
• Deutscher Volksbund – obejmowała zasięgiem teren Śląska
• Deutscher Volksverband – organizacja aktywna w województwie łódzkim

Wraz z kilkoma pomniejszymi organizacjami stowarzyszenia te skupiały w swoich szeregach ok. 25% ludności niemieckiej zamieszkującej terytorium II Rzeczypospolitej i utrzymywały stały, tajny kontakt z organami partyjnymi i wywiadu Niemiec – NSDAP , Auslandorganisation, Gestapo , Abwehra oraz SD .

W 1937 roku z ok. 800 tys. Niemców zamieszkałych w Polsce ok. 200 tys. było członkami organizacji hitlerowskich. ^[1] W 1939 r. powstał przy Volksdeutsche Mittelstelle (VoMi) tzw. "Komitet Sześciu", tajna komórka koordynująca działania mniejszości niemieckiej w Polsce. Polacy pozostawali w złudnym przeświadczeniu o dalszym rozbiciu organizacyjnym mniejszości niemieckiej^[2].

W okresie międzywojennym wykryto kilka nielegalnych niemieckich organizacji np. Volksbundjungendgruppe w Katowicach w 1933 , NSDAB na Górnym Śląsku w 1934 (celem NSDAB było oderwanie Górnego Śląska od Polski i przyłączenie go do Niemiec), Schwarze Hand w Chorzowie .^[3]

W czasie kampanii wrześniowej , 3 września oddziały niemieckiej piątej kolumny, zorganizowane w formacje Selbstchutz , Volksdeutsche Mittelstelle i Hitlerjugend , dokonały akcji dywersyjnej w Bydgoszczy w wyniku której zginęła polska ludność cywilna i 240 żołnierzy Wojska Polskiego z przegrupowującej się Armii "Pomorze" .

Wprawdzie działania V kolumny mają zwykle drugorzędne znaczenie, ale termin ten doskonale wpisuje się w stereotyp wroga wewnętrznego, co w warunkach wojennych bywa uzasadnieniem oraz przyczyną pogromów , represji wojska lub administracji rządowej przeciwko mniejszościom narodowym itp. zjawisk.

Pojęcie "piątej kolumny" przywołuje się m.in. w kontekście internowania obywateli USA pochodzenia japońskiego po ataku na Pearl Harbor ( 7 grudnia 1941 r.) oraz w odniesieniu do radykalnych środowisk muzułmańskich w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych po zamachu na World Trade Center ( 11 września 2001 r.). W czasie przemówienia ( 19 czerwca 1967 r.) Władysław Gomułka , nawiązując do wojny sześciodniowej - gdzie Izrael zwyciężył koalicję państw arabskich, wspieraną przez ZSRR - nazwał Żydów mieszkających w Polsce "piątą kolumną".

Zobacz też

• Krwawa niedziela (Bydgoszcz 1939)
• Incydent jabłonkowski

Przypisy