Pismo tybetańskie - alfabet sylabiczny używany do zapisu języka tybetańskiego oraz języków pokrewnych ( dzongkha , ladakhi i czasami balti). Wywodzi się z północnoindyjskich systemów pisma, dlatego też zarówno kształt niektórych liter, jak i sposób zapisu samogłosek wykazuje wyraźne podobieństwo do alfabetów indyjskich. Pismo tybetańskie posiada dwie główne odmiany: དབུ་ཅན་ dbu-can (uchen), używaną w druku, oraz formę kursywną དབུ་མེད་ dbu-med (umé) wykorzystywaną w piśmie odręcznym. Pismo tybetańskie wywarło także wpływ na powstanie pisma lepcza ^[1].

Historia

Mantra " Om mani padme hum " w alfabecie tybetańskim

Stworzenie pisma tybetańskiego przypisuje się ministrowi króla Songtsen Gampo (569-649) o nazwisku Thonmi Sambhota.

Charakterystyka

• Podobnie jak w innych alfabetach sylabicznych pochodzenia indyjskiego, podstawą pisma jest sylaba (spółgłoska z domyślną niezapisywaną samogłoską "a" np. ཀ "ka"). Sylaby są oddzielone od siebie kropką u góry np. དབྱིན༌ཇི dbyin-ji wymowa: indźi (angielski).

• Gdy występuje zbitka spółgłoskowa, poszczególne spółgłoski należące do tej samej sylaby zapisywane są w nieco zmodyfikowanej formie w pionowej kolumnie np. ཀྲ kra, ཀྱ kya, སྐ ska, སྐྱ skya.

• Samogłoski inne niż "a" zaznaczane są za pomocą specjalnych znaków diakrytycznych. Na przykład sylaba ཀ "ka" po dodaniu odpowiednich diakrytyków samogłoskowych zamienia się w ཀི "ki", ཀུ "ku", ཀེ "ke", lub ཀོ "ko".

• Przykłady kombinacji zbitki spółgłoskowej z diakrytykiem samogłoskowym: སྐྱི skyi, སྨུ sku, རྒྱུ rgyu.

Metody transkrypcji i transliteracji

Aktualnie w polskich publikacjach używane są zasadniczo dwa sposoby zapisu słów i tekstów tybetańskich:

• Tzw. transliteracja Wyliego - uznana przez tybetologów na całym świecie metoda dokładnej transliteracji tekstu tybetańskiego, czyli oddania za pomocą alfabetu łacińskiego praktycznie każdej litery tybetańskiej, w tym również liter niewymawianych.
• Polska transkrypcja , czyli oddanie przy zachowaniu polskich zasad ortograficznych w miarę możliwości wiernie wymowy tybetańskiej (w standardowej odmianie języka, używanej w Lhasie )

Oprócz powyższych konwencji, niektórzy autorzy preferują transkrypcję angielską.

Przykład: (zapis imienia i nazwiska XIV Dalaj Lamy):

• w alfabecie tybetańskim: བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ
• transliteracja Wyliego : bstan-ʼdzin-rgya-mtsho
• polska transkrypcja: Tenzin Gjaco
• angielska transkrypcja: Tenzin Gyatso

Bibliografia

• Bareja-Starzyńska A., Mejor M.: Klasyczny język tybetański, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2002,
• Tournadre N., Dorje S.: Manual of Standard Tibetan, Snow Lion Publications 2003,
• Tsering S.: Tibetan Phrasebook, Lonely Planet Publications 2002,

Linki zewnętrzne

• Kaligrafia tybetańska
• Historia pisma tybetańskiego
• Alfabet tybetański na portalu Omniglot

Przypisy