Piotr Antoni Steinkeller

Piotr Antoni Steinkeller (ur. 15 lutego 1799 w Krakowie , zm. 11 lutego 1854 tamże) – przedsiębiorca i bankier, pionier polskiego przemysłu.

Był synem Piotra Steinkellera i Józefiny z domu Frey; rodzina pochodziła ze szlachty pomorskiej, która w czasie reformacji emigrowała jako katolicy do Tyrolu , a potem do Wiednia . W połowie XVIII wieku przybył do Krakowa dziadek Piotra i założył hurtowy handel towarów kolonialnych. Interes rodzinny kontynuował ojciec Piotra, również Piotr, który zmarł w 1813 r. pozostawiając żonę z pięciorgiem dzieci. Piotr Antoni wyjechał wówczas do Wiednia, gdzie odbył studia handlowe i praktykę bankową. Powrócił do Krakowa w 1818 r. i przejął kierownictwo rodzinnego przedsiębiorstwa.

Od początku wykazywał rozmach i inwencję. Rozpoczął od inwestycji na terenie Rzeczypospolitej Krakowskiej . W 1822 r. zakupił nadanie górnicze pod Jaworznem , gdzie wybudował kopalnię węgla kamiennego i cynkownię którą nazwał na cześć matki Józefina. Zapewnił sobie dostawy rud galmanowych z pobliskich odkrywek w Długoszynie , wydzierżawił również tereny z pokładami tych rud w Byczynie . Stworzył nowoczesny zakład produkcji cynku z pełnym zapleczem surowcowym, zatrudniający ok. 80 osób. Wprowadzał także innowacje socjalne w odniesieniu do swych pracowników: podpisywał z nimi umowy o pracę (określające prawa i obowiązku obu ich stron) oraz zapewniał mieszkania dla pracowników. W tym celu założył osiedle dla załogi swego przedsiębiorstwa - to był początek dzisiejszej dzielnicy Jaworzna Niedzieliska . Był też inicjatorem budowy szpitala górniczego w Jaworznie oraz kupował wyposażenie niezbędne do organizacji pierwszej w okolicy przemysłowej straży pożarnej.

W 1825 r. Steinkeller zadecydował o sprzedaży firmy w Niedzieliskach i przeniósł się do Warszawy, gdzie osiadł na stałe. Tam podjął szeroką działalność gospodarczą, dał się poznać jako pionier w wielu dziedzinach gospodarczych. Otworzył duży dom handlowy, importował sól z Anglii, inwestował w kopalnie i huty w Dąbrowie Górniczej , które zapoczątkowały rozwój Zagłębia Dąbrowskiego , wybudował cegielnię w Pomiechówku , kupił i unowocześnił młyn parowy na Solcu w Warszawie. Na szeroką skalę zajął się górnictwem i hutnictwem cynku : dzierżawił rządowe kopalnie huty cynku w Królestwie Kongresowym , kupował również cynk z produkcji Rzeczpospolitej Krakowskiej, a pod Londynem wybudował walcownię blachy cynkowej i prowadził międzynarodowy handel w tym zakresie. W 1838 r. otworzył sieć kurierską obejmującą praktycznie wszystkie ważniejsze trakty Kongresówki i okolic (obsługiwaną przy pomocy dyliżansów produkowanych przez niego na Solcu, zwanych od jego nazwiska "steinkellerówkami", uzupełnianą różnymi przedsięwzięciami w zakresie żeglugi rzecznej), stanowiącą znaczne źródło jego dochodów aż do otwarcia kolei warszawsko-wiedeńskiej , której też był jednym z pomysłodawców i pierwotnych akcjonariuszy. Dzięki jego staraniom na Nowym Świecie w Warszawie pojawił się drewniany bruk. Posiadał również majątek rolny w Żarkach koło Częstochowy, gdzie wprowadzał nowoczesne metody uprawy i hodowli, założył też tam zakład produkcji maszyn rolniczych. Prowadził także aktywną działalność na rynku finansowym: był m.in. radcą Banku Polskiego i starszym warszawskiej giełdy. Siedziba jego spółki znalazła się w Pałacu Mniszchów , wyremontowanym dla warszawskiej Resursy Kupieckiej , w której Steinkeller aktywnie działał.

Nie wszystkie jednak inicjatywy Steinkellera kończyły się sukcesem, głównie wskutek problemów technicznej natury. Nawet sprowadzani z zagranicy specjaliści nie rozwiązali trudności przy odwadnianiu kopalń ołowiu w Olkuszu czy przy produkcji maszyn rolniczych. Sytuacja finansowa Steinkellera pogorszyła się pod koniec lat 40. XIX w. Rosnące zadłużenie w Banku Polskim oraz pożar kompleksu w Solcu doprowadziły do tego, że w 1849 r. ogłoszone zostało jego bankructwo i cały jego majątek w Kongresówce został przejęty w przez Bank Polski, a on sam wrócił do Krakowa (posiadał wciąż m.in. cegielnię i fabrykę dachówek w podkrakowskim Podgórzu ). Wkrótce potem zmarł na atak serca.

Wśród swoich współczesnych cieszył się wielkim uznaniem i autorytetem, a szczególnie ceniono w nim …obok niesłychanej energii, olbrzymiej przedsiębiorczości przemysłowej, ten właśnie zmysł solidnego i szlachetnego traktowania przemysłu; nie jako spekulacji, nie rabunkowe lecz organiczne z ogólną korzyścią kraju. W pięćdziesięcioletnią rocznicę jego śmierci poświęcono mu tablicę pamiątkową w warszawskim kościele św. Piotra i Pawła z napisem Zasłużonemu przodownikowi polskiego przemysłu, wdzięczni rodacy.

Steinkeller był dwukrotnie żonaty, z Anielą Anthonin, a następnie Marią Lemańską. Z pierwszego małżeństwa pochodzili synowie – Józef, Alfred, Aleksander i Edward oraz jedyna córka Paulina. Z drugiego związku urodził się syn Henryk Artur. Siostrzeńcem Steinkellera był Józef Hauke-Bosak .

Literatura

• Archiwum Państwowe w Krakowie, Zespół Wolnego Miasta Krakowa – Akta senatu, wydziału dochodów publicznych, akta górnicze.
• Piotr Steinkeller, w: Polski Słownik Biograficzny, t. XLIII/3, s. 336-342.
• Ryszard Kołodziejczyk, Piotr Steinkeller kupiec i przemysłowiec 1799-1854, Warszawa, 1963.
• Ryszard Kołodziejczyk, Bohaterowie nieromantyczni, Warszawa, 1961.
• Maria Leś-Runicka, Piotr Steinkeller – założyciel osiedla Niedzieliska, "Zeszyty historyczne miasta Jaworzna", grudzień 1999 nr 1/1, s. 21-23.
• Henryk Radziszewski, Jan Kindelski, Piotr Steinkeller – dwie monografie, Warszawa, 1904.
• Stanisław Dziewulski, P.A. Steinkeller w 50-tą rocznicę śmierci, "Ekonomista", 1904, s. 104 i nast.
• Andrzej Kuśnierczyk, Bankructwo Steinkellera, w: "Korzenie", nr 53 ( wersja elektroniczna ).
• L. Jenike, Piotr Steinkeller, "Tygodnik Ilustrowany", 1859, nr 7 ( wersja elektroniczna ).
• Piotr Hapanowicz, Pierwszy oligarcha. Piotr Antoni Steinkeller (1799-1854), "Kraków", 2008, nr 2-3 ( wersja elektroniczna ).