Petroglify na Newspaper Rock State Historic Monument, południowy Utah, USA
Petroglify – wyryte w skale rysunki, na ogół
prehistoryczne
dzieła ludzi z ery
neolitycznej
. Są one ważną formą przedliterackich
symboli
, używanych od około 10. tysiąclecia p.n.e. do czasów współczesnych, mających różnorodne formy zależnie od czasu i miejsca powstania. Słowo petroglif pochodzi z
greki
, w której πέτρος petros oznacza skała, a γλύφειν glyphein to wyryć (ich złożenie zostało zaadaptowane pierwotnie w
języku francuskim
, jako pétroglyphe).
Petroglifu nie należy mylić z
piktogramem
, który jest jedynie namalowany na skale (a nie: wyryty), chociaż obydwa można zaliczyć do szerszej kategorii sztuki naskalnej. Petroformy, lub wzory i kształty znajdujące się na wielu dużych skałach i skupiskach głazów to również całkiem co innego.
Historia
Kompozycja obrazów petroglificznych ze Skandynawii (Häljesta, Västmanland w Szwecji). Nordycka epoka brązu. Wyryte linie pomalowano, by były lepiej widoczne.
Najstarsze petroglify pochodzą z okresu
neolitu
i późnego
górnego paleolitu
, mają 10 - 12 tys. lat. Około 7 - 9 tysięcy lat temu pojawiły się inne systemy zapisu symboli, takie jak
piktogramy
i
ideogramy
. Jednakże petroglify nadal były powszechnie używane, a niektóre mniej zaawansowane
społeczeństwa
używały ich znacznie później, nawet już po nawiązaniu kontaktu z
cywilizacją europejską
, aż po
XX w.
Petroglify znajdowano na wszystkich
kontynentach
z wyjątkiem
Antarktydy
, a duże ich skupiska znajdują się w różnych miejscach
Afryki
,
Skandynawii
,
Syberii
, południowo-wschodniej części
Ameryki Północnej
i w
Australii
.
Interpretacja
Symbolika petroglifów miała zapewne głębokie znaczenie
kulturowe
i
religijne
dla tworzących je społeczeństw, w wielu przypadkach znaczenie to znane jest ich współczesnym następcom. Wiele petroglifów miało w zamyśle ich twórców przedstawiać nie całkiem jeszcze zrozumiałe aspekty języka symboli lub
rytuałów
religijnych. Późniejsze płaskorzeźby z nordyckiej
epoki brązu
znalezione w Skandynawii wydają się wyznaczać granice terytorialne między
plemionami
, niezależnie od ich znaczenia religijnego. Występują też różnice, odpowiadające lokalnym czy regionalnym dialektom, właściwym dla dla ludzi o wspólnym pochodzeniu bądź miejscu zamieszkania.
Inskrypcje
syberyjskie
wyglądają niemal jak wczesne formy
pisma runicznego
, jednakże naukowcy nie dopatrzyli się tu powiązań. Ich symbolika nie jest jeszcze dobrze zbadana.
Niektórzy badacze zauważają podobieństwa między stylami petroglifów występujących na różnych
kontynentach
, podczas gdy oczekiwano raczej czerpania inspiracji z otoczenia, co jest trudne do pogodzenia z podobieństwem stylów. To może być czymś więcej niż przypadkiem, i sugerować istnienie pewnych społeczności, które
migrowały
daleko poza miejsce pierwotnego pochodzenia, bądź też inne wspólne pochodzenie motywów petroglificznych. W
1853
roku George Tate w korespondencji z John Collingwood Bruce'm zgodził się z nim, iż "inskrypcje te mają wspólne pochodzenie, i posiadają znaczenie symboliczne, reprezentując pewne popularne motywy". Tworząc katalog
szkockich
form "sztuki naskalnej", Roland Morris wyliczył 104 różne teorie ich interpretacji.
Inne, bardziej kontrowersyjne wyjaśnienia bazują głównie na studiach
psychologicznych
Junga
oraz wyobrażeniach
Mircea Eliade
. Zgodnie z tymi teoriami, możliwe są podobieństwa między petroglifami (i innymi
atawistycznymi
czy
archetypowymi
symbolami) pochodzącymi z różnych kontynentów jako rezultat uwarunkowanej
genetycznie
struktury ludzkiego
mózgu
.
|
Petroglif z Hemet, Kalifornia |
Jeszcze inne wyjaśnienie głosi, iż petroglify były dziełami
szamanów
wykonywanymi w zmienionych stanach świadomości, przypuszczalnie po zażyciu naturalnych środków
psychotropowych
czy
halucynogennych
pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego. Wiele wzorów
geometrycznych
(znanych jako "stałe formy") występujących w petroglifach i malunkach naskalnych pojawia się też podczas "zawirowań świadomości" w ludzkim mózgu spowodowanych zażyciem
narkotyków
, przy migrenie i innych zaburzeniach jako halucynacje.
Sugerowano występowanie powiązania między
szamanizmem
a sztuką naskalną u Buszmenów z
pustyni
Kalahari
, co było badane przez Rock Art Research Institute (RARI) z Uniwersytetu Witwatersrand. Chociaż obecnie w sztuce plemienia San dominuje
malarstwo
, przypuszcza się, iż we wcześniejszych okresach mogli oni wykonywać i inne formy sztuki naskalnej, w tym także petroglify. Cytat ze strony internetowej Uniwersytetu Witwatersrand:
- Na podstawie wiedzy o wierzeniach plemienia San, badacze wykazali iż sztuka jest fundamentalną częścią życia religijnego autorów malunków z tego plemienia. Sztuka przenosi elementy świata Sanów na naskalny malunek: inny świat zamieszkany przez byty duchowe, do którego wędrują przybierający zwierzęce formy tancerze, i z którego ludzie będąc w stanie ekstazy mogą czerpać moc i przenosić ją do naszego świata by uzdrawiać, sprowadzać deszcze, i ustanawiać własne zasady.
Wnioski te nie znalazły jednak potwierdzenia w badaniach innych ośrodków naukowych czy uniwersyteckich.
Kontrowersje wokół petroglifów z Wirginii Zachodniej
Wokół petroglifów z
Wirginii Zachodniej
wart odnotowania spór rozgorzał w latach 80. XX w. Barry Fell, emerytowany
profesor
biologii morskiej z
Uniwersytetu Harvarda
opublikował w roku
1983
artykuł, w którym opisał w jaki sposób on zinterpretował petroglify z kilku miejsc na południu Zachodniej Wirginii jako zapisane
staroceltyckim
pismem
ogam
pochodzenia
irlandzkiego
, używanym w VI-VIII wieku n.e., które rzekomo wyjaśniały szczegółowo kwestię narodzin
Jezusa Chrystusa
.
Fell jest znany z forsowania teorii o wyprawach
Irlandczyków
,
Iberyjczyków
,
Libijczyków
i
Egipcjan
do
Ameryki Północnej
w okresie między 2500 a 2000 lat temu.
W rzeczywistości metoda Fella polegała na arbitralnym grupowaniu znaków, i odgórnym przyjęciu ich interpretacji jako zapisanych pismem ogam jako jedynej możliwej. Dodawał też samogłoski i pionowe linie podziału tam, gdzie uważał je za potrzebne. To pozwalało mu decydować, którą z trzech możliwych interpretacji każdego rytu przyjąć. Praca Fella została zdemaskowana przez
językoznawców
i
archeologów
z kilku krajów, którzy stwierdzili że Fell jest zbyt głupi i leniwy, by czytać jego pracę, to zwykły ignorant.
Petroglif z Wedding Rocks
Nawet ci, którzy zgadzali się z interpretacją petroglifów dokonaną przez Fella, jako zapisanych pismem ogamicznym, kwestionowali jego przekład. Edo Nyland sądzi, że "inskrypcje" znad Horse Creek są zapisane w
języku baskijskim
i tłumaczy je całkiem odmiennie, jako opis polowania na
bizony
. Dla porównania, ten sam fragment inskrypcji w tłumaczeniu Fella brzmi: Szczęśliwą porą jest Boże Narodzenie, czasem radości i dobroci dla wszystkich ludzi, Nyland zaś przełożył go jako: Stado osiągało wielkie rozmiary (w razie potrzeby), gdyż wiele tych co wpadły do wąwozu opierało się, oczywiście łamiąc przy tym nogi. Bracia, przybądźcie i pomóżcie rzeźnikom je wykończyć.
Każda interpretacja jest tak odmienna, że wszystkie powinny być traktowane z ogromną ostrożnością. Niestety, interpretacja Fella spowodowała rozpowszechnienie się teorii o zapisie ogamicznym wielu rytów i malowideł naskalnych z różnych miejsc w całej Ameryce.
Lista miejsc występowania petroglifów
Ciekawostki
- Zespół
Hey
wykorzystał motywy petroglifów z Newpapers Rocks State Historic Monument na okładce płyty
Ho!
.
Zobacz też
Publikacje o petroglifach
W języku angielskim:
- Beckensall, Stan and Laurie, Tim, Prehistoric Rock Art of County Durham, Swaledale and Wensleydale, County Durham Books, 1998
- Beckensall, Stan, Prehistoric Rock Art in Northumberland, Tempus Publishing, 2001
- Ronald Morris, The Prehistoric Rock Art of Galloway and The Isle of Man (, Blandford Press 1979)
W języku polskim:
- Andrzej Rozwadowski "Indoirańczycy - sztuka i mitologia. Petroglify Azji Środkowej". Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Linki zewnętrzne