|
pańszczyzna
pańszczyzna - praca wykonywana przez chłopów głównie na roli (również w innych usługach) na rzecz pana w zamian za dzierżawę ziemi. Wykształciła się w Europie w okresie feudalnym, po czym powoli zaczęła zamierać w wyniku przechodzenia na czynsz.
W 1520 roku sejm postanowił, że każdy chłop musi co najmniej jeden dzień w tygodniu przepracować bez zapłaty w folwarku swego pana. W Polsce w późniejszym okresie wprowadzono naliczanie pańszczyzny od wielkości gruntu posiadanego przez chłopa za pomocą dni w tygodniu przypadających na łan — np. pańszczyzna 4 dni od łana tygodniowo oznaczała, że chłop mający połowę łana miał odpracować u pana 2 dni na każdy tydzień, a posiadacz 1 łanu — 4 dni; ponadto chłop nie musiał odpracowywać wyłącznie sam pańszczyzny — jeśli przez 1 dzień pracował wraz z 2 synami powyżej określonego wieku i 1 parobkiem, to zaliczano mu 4 dni. Odmiennie sytuacja kształtowała się w carskiej Rosji, gdzie pańszczyznę naliczano od "duszy", czyli każdy mężczyzna powyżej określonego wieku musiał odpracować samodzielnie określoną liczbę dni w tygodniu.
Przyczyny powstania pańszczyzny w Polsce i jej rozwój
Pańszczyzna stała się w Polsce dominującą formą płatności za użytkowanie gruntu. Wynikało to z gwałtownego rozwoju gospodarki folwarcznej. Jednym z większych problemów przy rozwoju owej gospodarki był problem z zapewnieniem siły roboczej i narzędzi. Początkowo możliwe było wykupienie się spod władzy pana za pewną sumę pieniędzy (tzw. libertacja), jednak z biegiem czasu i tego zakazano. Już w XV w. nierzadka była 2-, 3-dniowa pańszczyzna. Konstytucja toruńska upowszechniła w 1520 pańszczyznę do 1 dnia w tygodniu z łanu, lecz już w II poł. XVI w., w wyniku dania szlachcie wolnej ręki w sprawie ustalania długości pracy przy pańszczyźnie, za powszechną normę w królewszczyznach uznawano 2 dni w tygodniu z łanu, a prywatni i kościelni zarządcy wymagali od chłopów więcej. W połowie XVII w. pańszczyzna dochodziła do 4-5 dni, zaś w XVIII w. nieraz do 6-7 czy też nawet 10 dni. Warto zauważyć, że nie oznacza to, że chłop pracował codziennie - po prostu zobowiązany był do pracy wraz z synami lub wynajętymi parobkami tak, aby wykonać określoną ilość "osobodni roboczych" w tygodniu.
Rodzaje pańszczyzny -
Pańszczyzna sprzężajna (ciągła) – chłopi uprawiali ziemię własnymi środkami, narzędziami i przy użyciu własnych zwierząt
- Pańszczyzna piesza – pociągano do niej bezrolnych chałupników, komorników i zagrodników, aby służyli u pana
- Pańszczyzna wydziałowa (jutrznia) – wprowadzona w XVII-XVIII w., jako odpowiedź panów na obniżającą się jakość pracy chłopów pańszczyźnianych. Określano obszar, który miał być uprawiony, z którego zbierano zboże
- Tłoki, daremszczyzny, darmochy lub gwałty – określenie dla pańszczyzny nadzwyczajnej w szczególnych porach roku (np. w czasie żniw lub orki)...
Inne hasła zawierające informacje o "pańszczyzna":
Uniwersał połaniecki
...
Chałupnik
...
Tadeusz Kościuszko
...
System senioralny
zastrzeżone dla niego prawo do wyrębu lasów, korzystania zysków z młyna oraz
pańszczyzna
(stosowana rzadko). BibliografiaGrabowski Jan, Historia Kanady, Warszawa 2001, s. 55-57.
Zins Henryk
, ...
Stanisław August Poniatowski
...
Wiosna Ludów
się jej strach przed robotnikami i ich aspiracjami politycznymiostatecznie (poza Rosją) zniknęła pańszczyznawprowadzono rządy konstytucyjne w wielu krajach Europy, poszerzono swobody obywatelskiewydarzenia te stały ...
Łukasz Górnicki
...
Uwłaszczenie chłopów
- spłata zobowiązań chłopskich, także dzięki pomocy państwa i instytucji bankowych. Zobacz też
pańszczyzna
poddaństwo
Przypisy↑ Artur Korobowicz, Wojciech Witkowski, Historia ustroju i prawa polskiego (1772 - ...
Jakub Szela
...
Unifikacja prawa
czas możliwa była legalna
bigamia
, zaś na Spiszu i Orawie istniała jeszcze
pańszczyzna
). Przyjęto fikcję, że prawa państw zaborczych stanowią polskie prawa dzielnicowe i ...
Inne lekcje zawierające informacje o "pańszczyzna":
143a Życie codzienne między XIX a początkiem XX wieku (plansza 3)
...
131 Powstanie kościuszkowskie i III rozbiór Polski (plansza 9)
...
114. Konflikty wewnętrzne w Rzeczpospolitej (plansza 16)
...
|
