Pastorał łaciński

Pastorał ( łac . baculus pastoralis, dosł. "kij pasterski" ) to w Kościołach chrześcijańskich atrybut biskupów , opatów i infułatów uprzywilejowanych (we wschodnim chrześcijaństwie: archimandrytów ); długa, zdobiona laska o ślimakowato zwiniętym zakończeniu, nazywanym krzywaśnią lub z łac. kurwaturą. Pierwotnie był to po prostu krótki, zakrzywiony kij służący do podpierania się.

W Kościele łacińskim krzywaśń zwija się w formie ślimaka do środka; często też wewnątrz ślimaka znajdują się wyobrażenia świętych.

Od pastorału biskupa wcześniejsza była laska opata. Pierwszym opatem który jej używał, był święty Kolumban (+615). Odtąd szybko się rozpowszechniała. Poza klasztorem używali jej biskupi, królowie i książęta - jako znaku władzy. Do liturgicznych insygniów biskupa pastorał zalicza się od XI wieku. Od XVI w. biskupi zwyczajowo noszą pastorał krzywaśnią na zewnątrz.

Opaci używają pastorału z krzywaśnią osłoniętą przezroczystym welonem, gdyż nie mają władzy pro foro externo, to znaczy poza ściśle określoną wspólnotą (na ogół klasztoru bądź zakonu). Pastorały opatów są znacznie skromniej zdobione, a noszą je oni krzywaśnią do wewnątrz.

Pastorał papieski, zwany też "ferula", jest zakończony krzyżem.

Biskup może używać pastorału tylko na terenie diecezji, do której jest przypisany. Metropolita - na terenie metropolii. W pozostałych przypadkach muszą na to uzyskać zgodę ordynariusza miejscowego. Kardynał może używać pastorału wszędzie, nie pytając nikogo o zgodę (podobnie jak ze spowiadaniem).

Ciekawostką jest fakt, że w czasie pielgrzymki Jana Pawła II do Polski 1999, kiedy ten był chory, zastępujący go kardynał Angelo Sodano podczas mszy na Błoniach używał papieskiego pastorału.

Symbolika

Zakrzywienie u góry oznacza troskę pasterską biskupa, którym ma odciągać wiernych od zła.

Środkowa część pastorału oznacza podporę i symbolizuję służbę ludowi oraz umacnianie jego wiary.

Dolna część pastorału, ostro zakończona, oznacza troskę pasterza w zachęcaniu, napominaniu, a nawet karceniu.

W dawniejszych czasach biskupi nie używali pastorału w czasie mszy św. żałobnych, co tłumaczyło się tym, że biskup nie ma władzy nad zmarłymi. Obecnie zasada ta nie wiadomo dlaczego (być może wskutek desuetudo ) nie jest przestrzegana.

Pastorał w kościołach wschodnich

W kościołach wschodnich pastorał funkcjonuje w dwóch odmianach:

Pastorał wschodni starszego typu

• liturgicznej ( gr . πατερίτσα, paterissa, słow . żezł) - używanej podczas nabożeństw. Jest to długa laska zakończona poprzeczną głowicą zwieńczoną kulą i krzyżem. Pierwotna forma, znana od VI w., miała głowicę w kształcie greckiej litery Tau, z dwoma prostymi ramionami wygiętymi w dół, oszczędnie zdobioną. Obecnie pastorałów o tym kształcie używają zwierzchnicy prawosławnych monasterów ( archimandryci i ihumeni ). Od XVI-XVII w. głowica pastorału przybiera kształt dwóch węży wyginających się w górę i patrzących na krzyż, co ma wyrażać nakaz Chrystusa : Bądźcie roztropni jak węże! Tej formy pastorału powszechnie używają obecnie prawosławni biskupi.

• pozaliturgicznej ( gr . ράβδος, rabdos, słow . posoch) - używanej przez biskupów przy oficjalnych wystąpieniach. Jest to znacznie krótsza laska zakończona rozszerzającą się ku górze ozdobną głowicą i gałką.

Nazw "żezł" i "posoch" często jednak używa się zamiennie.

Specyficznym elementem pastorałów biskupów rosyjskich (oraz w cerkwiach będących pod wpływem ruskiej tradycji) jest tak zwany sułok. Jest to przybranie składające się z dwóch płatów tkaniny nałożonych jeden na drugi i umocowanych pod głowicą. Ma on znaczenie praktyczne związane z chłodnym klimatem; górny płat chronił dłonie biskupa od mroźnego powietrza, dolny - od zimnego metalu pastorału.

W kościołach przedchalcedońskich pastorały mają różne formy. Pastorały koptyjskie , jakobickie i etiopskie mają formę grecką, ormiańskie - łacińską, a asyryjskie - łacińską lub grecką w zależności od lokalnych zwyczajów.

Zobacz też

• Kościelne oznaki godności