Partia Narodowa (
ang.
National Party,
afr.
Nasionale Party, skrót. NP) była
południowoafrykańską
partią polityczną
, działającą w latach
1914
-
2005
. Władzę w kraju sprawowała w latach
1948
-
1994
. Miała ona charakter
konserwatywny
,
nacjonalistyczny
i republikański. Jej działacze odwoływali się do dominacji białej rasy i segregacji rasowej które były podstawą doktryny
apartheidu
.
Okres początkowy
James Barry Munnik Hertzog- założyciel Partii Narodowej
W wyniku rozłamu w rządzącej Partii Południowoafrykańskiej, w
1914
w
Bloemfontein
jej prawicowe skrzydło przekształciło się w osobną partię, która przyjęła nazwę Partia Narodowa. Jej program odwoływał się przede wszystkim do tradycyjnych
burskich
wartości, gdyż to Burowie stanowili jej potencjalny elektorat. Odpowiadała się za rozwiązaniem kwestii napięć rasowych poprzez rozdział ras oraz przekształceniem
Związku Południowej Afryki
z
dominium
brytyjskiego we w pełni niepodległe państwo. Jej pierwszym przewodniczącym został generał z okresu
wojen burskich
-
James Barry Munnik Hertzog
. Przez dziesięć lat NP budowała swoją pozycję na scenie politycznej i zdobywała poparcie, co w efekcie doprowadziło ją w
1924
do wygrania wyborów parlamentarnych. Premierem rządu został Hertzog. Zaczęto wówczas tworzyć system polityki segregacji rasowej, np. w
1930
kobiety kolorowe nie otrzymały praw wyborczych, w przeciwieństwie do kobiet białych. Stawiano również kroki w kierunku pełnej niezależności od
Wielkiej Brytanii
- w
1931
zaakceptowano
Statut Westminsterski
. W
1934
NP, osłabiona przez skutki
Wielkiego Kryzysu
, połączyła się z Partią Południowoafrykańską
Jana Smutsa
, tworząc Partię Jedności. Stanowisko premiera zachował Hertzog, który stał się również przewodniczącym nowego ugrupowania. Jednak najbardziej prawicowa i nacjonalistyczna frakcja NP pod wodzą
Daniela F. Malana
odmówiła przystąpienia do nowej partii i utworzyła osobną- Oczyszczoną Partię Narodową (ang. Purified National Party, afr. Gesuiwerde Nasionale Party). Pięć lat później, we
wrześniu
1939
, wybuchła dyskusja, czy
Związek Południowej Afryki
powinien przystępować do wojny z
III Rzeszą
. Większa część Partii Jedności wraz z Janem Smutsem odpowiedziała się przystąpieniem do niej wraz z Wlk. Brytanią. Sprzeciwił się temu Hertzog- zwolennik neutralności. Wobec możliwego rozłamu zrezygnował on z teki premiera, którą przekazał Smutsowi. Kraj przystąpił do wojny
6 września
. Oczyszczona Partia Narodowa potępiła ten krok, wiedząc, że większość Burów nie popiera go, na czym można zbić polityczny kapitał. W
1940
prawicowe skrzydło Partii Jedności opuściło ją i wraz z Oczyszczoną Partia Narodową utworzyło Zjednoczona Partię Narodową (ang. Re-united National Party, afr. Herenigde Nasionale Party skrót. HNP). Ugrupowanie to przejęło założenie programowe NP (z którą się idnetyfikowało) z lat 1914-1934 i je radykalizowało. HNP prowadziła zakrojona na szeroka skalę propagandę antybrytyjską, wspomagała skrajnie nacjonalistyczne organizacje, m.in.
Ossewabrandwag
. Zyskała dzięki temu na popularności.
Rządy
Gabinet Daniel F. Malana, powstały po wyborach w 1948
Populistyczne
działania HNP doprowadziły ją do nieoczekiwanego wygrania wyborów parlamentarnych w
1948
. Premierem nowego rządu został Daniel F. Malan. Nowa władza miała dwa priorytety:
Zaczęto wprowadzać kolejne restrykcje, które zainicjowały politykę
apartheidu
. W
1949
zakazano małżeństw mieszanych, tj. pomiędzy przedstawicielami dwóch różnych ras. Rok później zakazano wszelkich kontaktów seksualnych pomiędzy takimi osobami. Całe społeczeństwo podzielono według klucza rasowego na osoby "białe", "czarne", "kolorowe" i "inne". W 1951 HNP zmieniło nazwę na NP. W latach 50. NP wypracowała ideę homelands, nazywanych powszechnie
bantustanami
. Miały one gromadzić osoby nie- białe, a wyniku rozwoju stać się niezależnymi państwami. Związek Południowej Afryki miał się stać państwem białych, gdzie czarni mogli pracować wyłącznie jako gastarbeiterzy. Osoby nie- białe pozbawiono możliwości głosowania (
1951
), nakazano im posiadanie specjalnych przepustek (
1952
) i uczęszczanie do innych szkół (
1953
). Twórcami tej polityki byli trzej kolejni premierzy z ramienia NP – Daniel F. Malan,
Johannes G. Strijdom
oraz
Hendrik F. Verwoerd
. NP utrzymywał również pozycję najważniejszego gracza na południowoafrykańskiej scenie politycznej. W
1951
wchłonęła ona Partię Afrykanerów.
NP dążyła również do uzyskania pełnej niepodległości od
Wielkiej Brytanii
. Podjęto w tym celu serię kroków. W 1950 Rada Królewska przestała być najwyższą instancją sądowniczą kraju, tę rolę przejął Sąd Najwyższy w Bloemfontein. W 1950 parlament krajowy stał się najwyższą instytucją legislacyjną. W
1957
flaga i hymn
Związku Południowej Afryki
stały jedynymi symbolami kraju. W
1961
rozpisano
referendum
, w którym obywatele mieli odpowiedzieć na pytanie: "Czy zgadzasz się na zastąpienie Związku Południowej Afryki republiką?" 52,29% udzieliło odpowiedzi "Tak", natomiast 47,71% "Nie". Wówczas kraj zmienił nazwę na
Republika Południowej Afryki
, królowa
Elżbieta II
została zastąpiona przez prezydenta
Charlesa Robbertsa Swarta
, a kraj wystąpił z
Commonwealthu
. Wydarzenie to przysporzyło NP dużej popularności i zakończyło jej drogę ku pełnej niepodległości. Zdobywała ona coraz większą przewagę nad przeciwnikami politycznymi. W latach 70. i 80. nastąpił wzrost aktywności
Afrykańskiego Kongresu Narodowego
oraz presji światowej opinii publicznej na zniesienie
apartheidu
. W samej NP pojawiły się pierwsze trudności. W
1979
wybuchła afera związana z nieprawidłowym finansowaniem kampanii propagandowej na rzecz poprawy wizerunku kraju, która zmusiła prezydenta
Balthazara Johannesa Vorstera
do ustąpienia ze stanowiska. W latach 80. władzę sprawował początkowo jako premier, potem jako prezydent Pieter Willem Botha. W
1982
, wraz z powolną zmianą kursu NP, oderwała się od niej grupa skrajnie prawicowych działaczy, która utworzyła Partię Konserwatywną. W
1983
przeprowadzono referendum, które zaowocowało zmianą konstytucji- wprowadzeniem trójizbowego parlamentu oraz likwidacją urzędu premiera i przekazaniem jego uprawnień głowie państwa. Botha zaczął również powoli demontować ustawodawstwo
apartheidu
, zniósł np. zakaz małżeństw i kontaktów seksualnych pomiędzy osobami różnych ras. Niemniej jednak, tłumił wszelkie przejawy działalności organizacji antysegregacjonistycznych i wprowadził stan wyjątkowy, co osłabiało pozycję NP. W
1989
ster władzy w kraju i partii przejął
Frederik Willem de Klerk
, który postanowił zakończyć epokę apartheidu. Przeprowadził serię demokratycznych reform popieranych przez NP, co w efekcie zaowocowało w
1994
likwidacją dominacji białych oraz objęciem władzy przez
Nelsona Mandelę
i
ANC
.
Od 1994
Na stanowisku przewodniczącego NP pozostał de Klerk, a ona sama zaczęła odżegnywać się od trudnej przeszłości. W
1997
został ona przemianowana na Nową Partię Narodową (ang. New National Party afr. Nuwe Nasionale Party skrót. NNP) zaś
Marthinus van Schalkwyk
został nowym przewodniczącym. Trzy lata później połączyła się z Partią Demokratyczną i stworzyła Sojusz Demokratyczny, który rozpadł się już po roku. W efekcie NP stała się partią marginalną – w
2004
połączyła się z
ANC
, a rok później oficjalnie rozwiązana.
Liderzy Partii Narodowej