Sympatykomimetyki, sympatykotoniki, leki o działaniu adrenergicznym, agoniści receptorów adrenergicznych to grupa substancji pobudzających współczulny (sympatyczny) układ nerwowy. Sympatykomimetyki mają wielokierunkowe działanie na organizm, wiele z nich jest środkami psychoaktywnymi lub lekami . Wspólną cechą wszystkich sympatykomimetyków jest pobudzanie (działanie agonistyczne) receptorów adrenergicznych . Fizjologicznym sympatykomimetykiem jest noradrenalina .

Sympatykotoniki dzieli się na selektywne (pobudzające tylko receptory α-adrenergiczne lub tylko receptory β-adrenergiczne) i nieselektywne (pobudzające receptory zarówno α jak i β-adrenergiczne)

α-adrenomimetyki

Są to substancje pobudzające receptory α₁ znajdujące się w w mięśniach gładkich naczyń krwionośnych, śliniankach, mięśniach gładkich macicy, mięśniach gładkich ściany oskrzelików, zwieraczach, mięśniówce gładkiej ściany tętniczki doprowadzającej nerki oraz w mięśniu rozwieraczu źrenicy . Działają też na receptory α₂, które znajdują się w części presynaptycznej neuronu .

Receptory α₁ są sprzężone z białkiem G_o. Ich pobudzenie powoduje aktywację fosfolipazy C, która katalizuje przemianę 3,5-bisfosforanu fosfatydyloinozytolu (PIP₂) do 1,4,5-trifosforanu inozytolu (IP₃) i diacyloglicerolu (DG). Następuje aktywacja kinazy białkowej C . W mięśniach gładkich i zwieraczach dochodzi do skurczu (czego rezultatem jest zwiększenie oporu obwodowego i wzrost ciśnienia)^[1], ponadto następuje rozszerzenie źrenicy.

Receptory α₂ są sprzężone z białkiem G_i. Ich pobudzenie obniża poziom cyklicznego AMP. Powoduje to zahamowanie uwalniania noradrenaliny do szczeliny synaptycznej, rozkurcz naczyń krwionośnych, nasilenie agregacji płytek krwi oraz hamowanie wydzielania insuliny w trzustce.

Leki α-adrenergiczne stosuje się w przypadku zapalenia górnych dróg oddechowych, zaburzenia krążenia pochodzenia ortostatycznego oraz zbyt niskiego ciśnienia.

Agoniści receptora α₁

• fenylefryna
• etyleftyna
• midodryna
• metoksamina

Agoniści receptora α₂

• klonidyna
• moksonidyna
• tiamenidyna
• guanfacyna
• guanabanz

Agoniści receptora α₁ i α₂

• ksylomatazolina
• oksymetazolina
• tetryzolina
• nafazolina
• tymazolina

β-adrenomimetyki

Pobudzają metabotropowe receptory β-adrenergiczne, które znajdują się w mięśniu sercowym, mięśniach gładkich oskrzeli, macicy i obwodowych naczyń krwionośnych. Receptory β są sprzężone z białkiem G_s, które składa się podjednostek α, β i γ. Po przyłączeniu agonisty do receptora, od białka G_s oddysocjowuje podjednostka α-GTP, która aktywuje cyklazę adenylową. Cyklaza adenylowa katalizuje przemianę ATP do 3'-5'-cyklicznego adenozynomonofosforanu (cAMP). Wzrasta poziom cAMP, który aktywuje kinazy białkowe A (PKA). Następuje wydalanie jonów wapnia na zewnątrz komórki i zatrzymanie jego uwalniania z retikulum endoplazmatycznego . Zachodzi również fosforylacja kinazy lekkich łańcuchów miozyny (MLCK) i staje się ona nieaktywna. W rezultacie nie dochodzi do powstania kompleksu wapń-kalmodulina-MLCK, co powoduje w zależności od umiejscowienia receptorów - rozkurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych, oskrzeli i/lub macicy.

Pobudzenie receptorów β₁ w mięśniu sercowym powoduje wzrost stężenia cAMP, stymulację kinazy białkowej A i fosforylację białek kanału wapniowego typu L. Kanały wapniowe otwierają się i wapń napływa do wnętrza komórki. Następuje intensyfikacja pracy serca – częstość skurczów, siła skurczów, przewodnictwo i pobudliwość serca ulegają zwiększeniu, równocześnie wzrasta jednak zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen.

Agoniści receptora β₁ w mięśniu sercowym

• dobutamina
• ksamoterol

Agoniści receptora β₂ w mięśniach gładkich macicy i oskrzeli

• formoterol
• fenoterol
• salbutamol
• salmeterol
• terbutalina

Agoniści receptora β₂ w mięśniach gładkich obwodowych naczyń krwionośnych

• bametan

Agoniści receptora β₁ i β₂

• orcyprenalina
• izoprenalina

α i β-adrenomimetyki

• adrenalina
• etylefryna
• efedryna
• pseudoefedryna
• dopamina
• amfetamina
• metamfetamina
• pemolina
• kokaina

Niektóre efekty pobudzenia układu współczulnego

• rozszerzenie źrenic
• wzrost ciśnienia tętniczego krwi
• przyspieszenie akcji serca ( tachykardia ), wzrost siły skurczu
• rozszerzenie oskrzeli, przyspieszenie oddechu
• zwiększone zużycie tlenu przez serce i inne mięśnie
• wzrost glikemii , lipoliza

Zobacz

• Sympatykotonia

Przypisy

Bibliografia