Papirus (
gr.
pápyros →,
łac.
papyrus) – materiał pisarski, wyrabiany z włókien rośliny
cibory papirusowej
(Cyperus papyrus) rosnącej w
delcie
Nilu
.
Papirus znany był już w
starożytnym Egipcie
od III tysiąclecia p.n.e. Większość informacji na temat papirusu zawdzięczamy
Teofrastowi
(IV/III w. p.n.e.) oraz
Pliniuszowi Starszemu
(I w. n.e.).
Historia
Najstarsze zachowane zabytki
piśmiennictwa
na papirusie pochodzą z trzeciego tysiąclecia p.n.e. a ściślej z ok. 2400 p.n.e. Prawdopodobnie wtedy już był powszechnie używany jako nośnik tekstu.
Od IV w. p.n.e. papirus służył do pisania
dokumentów
, głównie tekstów prawnych, używany w
kancelariach
europejskich.
W VII wieku Egipt dostał się we władanie
Arabów
, którzy kontynuowali produkcję papirusu głównie dla potrzeb państw południa Europy. Papirus stosowano do sporządzania dokumentów w kancelariach królów
longobardzkich
i
merowińskich
oraz (najdłużej, bo do połowy XI wieku) przetrwał w kancelarii
papieskiej
.
Produkcja
Do produkcji materiału piśmienniczego używano
łodygi
rośliny, która ma trójkątny przekrój, miąższ krajano na paski w miarę możliwości cienkie i jak najszersze. Następnie układano je gęsto obok siebie na desce zwilżonej wodą tak, by brzegi pasków nachodziły na siebie. Na tę warstwę kładziono w poprzek drugą, po czym obcinano wystające końce. Całość sklepywano, w wyniku czego powstawał spójny arkusz, który później suszono na słońcu. Gotowe arkusze sklejano ze sobą brzegami za pomocą
kleju
wykonanego z
mąki
, wody i
octu
, następnie wygładzano aż do połysku
muszlą
lub
kością słoniową
. W ten sposób powstawał
zwój
, na który składało się ok. 20 arkuszy, które jeszcze powlekano klejem dla lepszej przejrzystości
pisma
. Wysokość zwoju sięgała najczęściej od 15 do 18 cm, jednak zachowały się egzemplarze znacznie wyższe.
Zwoje takie zwano rotulus lub volumen. Na papirusie pisano specjalnym
atramentem
i
piórem
zwanym calamus. Pisano tylko po jednej stronie, tej gdzie poziome włókna papirusu tworzyły naturalne linie. Tekst układano kolumnami, jedna kolumna zajmowała jeden arkusz. Czytano rozwijając wolumen w lewo, nawijając przeczytane partie na drugi wałek. Po zakończeniu lektury zwój należało przewinąć do początku. W okresie
hellenistycznym
wielkie zwoje zawierające całość dzieła zaczęto dzielić na mniejsze.
O gatunku papirusu decydowały szerokość karty (hieratyczny miał 26 cm szerokości, kupiecki - 12 cm) oraz jakość surowca (lepsze gatunki sporządzano z warstw wewnętrznych
łodygi
, gorsze - z zewnętrznych). Im cieńsze arkusze, tym zwój był cenniejszy, zwracano także uwagę na jaskrawość i gładkość powierzchni, która zapewnić miała dobrą czytelność pisma. Egzemplarze najstarszych zwojów, pochodzących z III tysiąclecia p.n.e., zachowały do dziś miękkość i giętkość umożliwiając ich zwijanie i rozwijanie.
Największe zbiory papirusów
Zobacz też
