Ufundowany przez palatyna Sieciecha
Kościół św. Andrzeja w Krakowie

Sieciech - możnowładca małopolski z rodu Starżów-Toporczyków . Żył na przełomie XI/XII w^[1]. Palatyn Władysława Hermana , w latach 1080 - 1100 ^[2].

Kontrowersyjna postać okresu średniowiecza Polski . Sieciech jest drugim (poza Masławem ) udokumentowanym możnym spoza kręgów dynastycznych ^[3], który swoimi działaniami dążył do jawnego przejęcia władzy w Polsce^[4][5].

Działalność polityczna Sieciecha

Denar z krzyżem "kawaleryjskim" Sieciecha

Denar z rzekomym monogramem Sieciecha

W okresie piastowania funkcji palatyna ( 1080 - 1100 ) prawdopodobnie przyczynił się do wygnania Bolesława Śmiałego , zwiększając swoje wpływy na dworze książęcym Władysława Hermana ^[6]. Palatyn miał pod sobą dwór i osobę księcia, pod nieobecność władcy sprawował najwyższe funkcje wojskowe i państwowe. W ambicjach osiągnięcia godności książęcej pomagała mu Judyta Maria , żona Hermana. Prawdopodobnie była kochanką Sieciecha^[7]. Do najwyższych godności państwowych wynosił także swoich popleczników^[7][8].

Faktycznie palatyn rządził Księstwem; bił własną monetę ; był pierwszym opiekunem Bolesława Krzywoustego ^[7]. Władysław popadł w zależność od swojego stronnika, któremu być może zawdzięczał wyniesienie na tron^[7]. W działalności Sieciecha niemałą rolę odgrywały takie cechy jak - ambicja, żądza władzy i chęć wzbogacenia się. Dla osiągnięcia swych celów palatyn potrafił użyć gwałtownych środków, mających dać mu możliwość długotrwałej władzy w kraju^[4].

W 1090 Sieciech, z pomocą dowodzonego przez siebie rycerstwa opanował i przyłączył Pomorze Gdańskie . Zainspirowana przez niego ekspansja doprowadziła do krótkotrwałego opanowania grodów: Nakło , Czarnków , Wyszogród i Świecie ^[9]. W ważniejszych grodach umieścił polskie załogi. Pozostałe spalono. W kilka miesięcy później doszło do buntu miejscowych elit, co doprowadziło do przywrócenia suwerenności ziem wschodniopomorskich^[10].

W I poł. lat 90. XI w. nastąpiły represje Sieciecha wobec możnych, tj. sprzedawanie w niewolę, usuwanie z urzędów, wyroki, wygnania^[11]. Na skutek działań palatyna nastąpiła masowa emigracja polityczna z ziem polskich do Czech ^[12]. Śląscy możni (opozycjoniści) porwali i sprowadzili w 1093 Zbigniewa do ojczyzny^[11]. Pomocy w sprowadzeniu Zbigniewa do Księstwa udzielił Brzetysław II, książę Czech^[13]. Młody książę wraz z emigrantami politycznymi przybył do Wrocławia , gdzie początkowo był pod silnym wpływem opozycyjnej arystokracji^[13]. Schronienia pierworodnemu udzielił kasztelan wrocławski Magnus. Herman uznał to za spisek śląskich możnych. Wyruszył na Wrocław wraz z posiłkami węgierskimi^[11]. Podczas nieudanej interwencji Hermana i po nielojalnych działaniach Węgrów, którzy uprowadzili Sieciecha i Bolesława Krzywoustego, książę polski został zmuszony do uznania pierworodnego syna za swego prawowitego następcę^[11].

Wydany w 1093 akt legitymizacji przyznawał starszemu synowi prawa pochodzenia i dziedziczenia tronu. Po ucieczce Sieciecha i Bolesława z niewoli, na polecenie palatyna zorganizowano wyprawę na Śląsk i Kujawy celem unieważnienia aktu legitymizacji. Po przegranej bitwie nad Gopłem w 1096 Zbigniew został uwięziony, a następnie – na skutek interwencji biskupów w maju 1097 lub 1099 – uwolniony^[14][15]. Przywrócono mu także utracone prawa^[16].

Po odkryciu rzeczywistych zamiarów Sieciecha i Judyty Marii - Zbigniew nawiązał porozumienie z nastoletnim Bolesławem. Obaj bracia stanowczo zażądali przekazania im rządów. Herman zgodził się na podział swoich domen na dzielnice. Bolesław otrzymał Małopolskę , Śląsk , ziemię lubuską z zachodnim skrawkiem Wielkopolski sięgającym po granicę pomorską. Zbigniew natomiast otrzymał Wielkopolskę (włącznie z Gnieznem ), Kujawy , ziemię łęczycką , sieradzką oraz Mazowsze (z Płockiem )^[17]. Mazowsze wraz z siedzibą w Płocku zostało jednak pod kontrolą Hermana, podobnie jak ważniejsze grody w dzielnicy Bolesława, tj. Wrocław , Kraków i Sandomierz ^[18][19].

Podział państwa i dopuszczenie synów Hermana do współrządów - zaniepokoiło Sieciecha. Palatyn rozpoczął przygotowania do rozprawy z braćmi. Wiedział, że podział kraju na dzielnice może osłabić jego pozycję^[20]. Nadal obsadzał stanowiska swoimi ludźmi w dzielnicach juniorów, co przy zarządzaniu centralnej administracji powodowało iluzoryczność podziału Księstwa^[21].

Bolesław i Zbigniew na wieść o zbliżającym się konflikcie postanowili zawiązać opozycyjną koalicję. Doszło do tego na wiecu zorganizowanym we Wrocławiu z inicjatywy możnowładcy polskiego Skarbimira . Postanowiono usunąć dotychczasowego opiekuna Bolesława, Wojsława (powinowatego Sieciecha), oraz zorganizować wyprawę przeciw palatynowi ^[20]. W 1099 pod Żarnowcem nad Pilicą doszło do starcia zbuntowanej opozycji z wojskami Hermana i Sieciecha. Buntownicy wygrali bitwę, a książę Władysław wyraził zgodę na trwałe usunięcie Sieciecha z zajmowanego stanowiska^[20].

W kilka miesięcy później siły opozycji przeciwko palatynowi zostały skierowane w stronę Sieciechowa ^[22], gdzie ukrył się palatyn. Nieoczekiwanie Herman z niewielkimi oddziałami przyszedł z pomocą obleganemu. W tej sytuacji juniorzy postanowili pozbawić Hermana władzy. Do konfliktu doszło w okolicach Płocka. Herman po przegranej bitwie zobowiązał się do wygnania Sieciecha z kraju^[23]. Na przełomie 1100 / 1101 palatyn opuścił Polskę^[20], udając się na ziemie niemieckie. Do kraju wrócił po kilku latach, jednak w Księstwie Polskim nie odegrał już żadnej roli. Prawdopodobnie został oślepiony^[2].

Monety palatyna

Za sprawą palatyna Sieciecha wybito pierwsze w Polsce monety prywatne . Znane są dwa typy monet palatyna (choć dawniej wyliczano ich więcej, niesłusznie zaliczając w poczet jego działalności menniczej monety obce). Oba noszą w polu awersu znak wojewody i legendę otokową ZETECH (Sieciech), która jest zapewne drugim najstarszym zabytkiem piśmiennictwa polskiego (a pierwszym imieniem oddanym po polsku). Monety te były prawdopodobnie wybijane w Sieciechowie koło Kutna oraz w drugiej mennicy koło Krakowa , w okresie lat 1090 - 1100 ^[24].

Geneza imienia

Sieciech (Zetech), jest staropolskim imieniem słowiańskim, dwuczłonowym. Oznacza tego, który czerpie radość z życia. Imieniny przypadają na 20 sierpnia^[25]. Imię to przetrwało dzięki polskiemu dziejopisarstwu, wybijanym monetom z tym imieniem (ZETECH), oraz jednej z legend o Sobótce, gdzie ukochanym miał być rzekomy rycerz Sieciech^[25].

Zobacz też

• Wojewoda (Polska średniowieczna)
• Historia Polski (do 1138)

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Sieciech (XI/XII w.)
• Denar palatyna Sieciecha - (ok. 1080-1097) C 20
• Władysław Herman (1042-1102)