Palatyn Komes pałacowy ( łac. comes palatinus) – w średniowieczu : zarządca dworu królewskiego, początkowo zastępował monarchę przy wydawaniu sądów. W Polsce funkcje palatyna spełniał wojewoda .

W Rzeszy Niemieckiej znany jako Pfalzgraf, początkowo najwyższy sądowy przedstawiciel niemieckich królów, później tytuł niemieckich panów feudalnych, m.in. książąt Lotaryngii , Nadrenii , Karyntii .

Cesarz Karol IV Luksemburski wprowadził tytuł nadwornego palatyna (niem. Hofpfalzgraf) rozpowszechniony szczególnie w XVI-XVII w. Był to mianowany przez cesarza lokalny urzędnik o pewnej władzy sądowniczej, mający prawo kreowania niższej szlachty, nadawania herbów , niektórych stopni i tytułów naukowych, mianowania notariuszy i legitymowania nieślubnych dzieci. Rozróżniano Wielkich i Małych Hofpfalzgrafów - o nieco różnych prerogatywach. Tytuły Wielkiego Hofpfalzgrafa otrzymywała jedynie szlachta, tytuł Małego Hofpfalzgrafa był osiągalny również dla zasłużonych mieszczan. W okresie od 1355 do 1806 cesarze mianowali ok. 100 Wielkich Hofpalzgrafów, i ok. 4000 Małych.

Ze względu na częste nadużycia i korupcję przy nobilitacjach udzielanych przez Hofpfalzgrafów ich uprawnienia w tym zakresie były stopniowo ograniczane. Józef II w 1707 pozbawił ich prawa nobilitacji na terenie Czech , w 1708 na terenie Moraw . Maria Teresa w 1762 cofnęła Hofpfalzgrafom prawo nobilitacji w ogóle, a w 1765 również prawo nadawania herbów mieszczańskich . Po upadku Świętego Cesarstwa nastąpiła likwidacja urzędu.

Literatura

• Gert Oswald: Lexikon der Heraldik, VEB Bibliographisches Institut, Leipzig, 1984

Zobacz też

• Komes