Paciorkowce - rodzaj kulistych
bakterii
Gram dodatnich
[1]. Ich podziały zachodzą wzdłuż jednej osi i dlatego rosną one w łańcuchu lub parach (stąd nazwa Streptococcus pochodząca od greckiego "streptos" oznaczającego coś łatwo wyginającego się).
Paciorkowce wywołują
zapalenie
gardła
, a także zapalenia:
opon mózgowo-rdzeniowych
,
płuc
,
wsierdzia
,
różę
i
martwicze
zapalenie powięzi. Godne uwagi jest to, że wiele gatunków paciorkowców jest nieszkodliwa – stanowią one również część
flory
komensalnej
jamy ustnej, skóry,
jelit
i górnych dróg oddechowych
u człowieka
.
Dla człowieka znaczącym patogenem jest
Streptococcus pneumoniae
, który po raz pierwszy został rozpoznany jako czynnik wywołujący zapalenie płuc w
1880
roku. Od tamtej pory powstało wiele opracowań dotyczących wpływu Streptococcus pneumoniae na humoralny układ odporności. Ze względu na rolę tego patogenu w wywoływaniu zapaleń płuc, znany jest on pod nazwą pneumokoków.
Niezależnie od nazwy, patogen ten wywołuje wiele różnych infekcji w organizmie, nie tylko dotyczących tkanki płucnej takich jak:
zapalenie zatok
,
zapalenie ucha środkowego
,
zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
, zapalenie septyczne stawów, wsierdzia, opłucnej, osierdzia, tkanki łącznej i ropni tkanki mózgowej.
Streptococcus pneumoniae u dorosłych najczęściej powoduje bakteryjne zapalenie opon mózgowych i jest jednym z dwóch patogenów izolowanych w przypadkach zapaleń ucha. Pneumokokowe zapalenie płuc dotyczy najczęściej dzieci i osób starszych.
Systematyka paciorkowców
Poszczególne gatunki paciorkowców są klasyfikowane głównie na podstawie ich właściwości
hemolitycznych
[2]. Hemoliza alfa jest wywołana przez redukcję
żelaza
w hemoglobinie, dająca zielony kolor na agarze krwawym. Hemoliza beta jest związana z całkowitym rozerwaniem
erytrocytów
, co daje wyróżniające się jasne obszary wokół kolonii bakteryjnych.
Serotypowanie Lancefield
- oparte na specyficznych grupach cukrowych w ścianach komórkowych jest używane dla dokładniejszego rozróżnienia gatunków beta hemolizujących[3]. Noszą one oznaczenia od A do O. W medycynie beta hemolizujące paciorkowce grupy Lancefield A i B mają największe znaczenie. Dodatkowo, niektóre paciorkowce alfa hemolizujące (szczególnie Streptococcus pneumoniae i viridans) powodują pospolite choroby u człowieka.
Grupa A
Streptococcus pyogenes
(paciorkowiec ropny) jest czynnikiem sprawczym paciorkowcowego
zapalenia gardła
, prowadzącego czasami do ostrej
gorączki reumatycznej
,
płonicy
(szkarlatyny),
róży
i ostrego zapalenia kłębuszków nerkowych.
Grupa B
Streptococcus agalactiae
(paciorkowiec bezmleczności[4]) powoduje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u
noworodków
oraz starszych dzieci, czasami z
bakteriemią
. Potrafią skolonizować drogi rodne kobiety, podnosząc ryzyko przedwczesnego rozerwania
błon płodowych
.
Grupa C
Należy do niej Streptococcus equi, który powoduje
zołzy
u koni, a także Streptococcus zooepidemicus, który powoduje zakażenia u kilku gatunków ssaków, w tym koni.
Grupa D
Wiele paciorkowców grupy D zostało ponownie sklasyfikowanych i umieszczonych w rodzaju
Enterococcus
(w tym Streptococcus faecalis, Streptococcus faecium, Streptococcus durans i Streptococcus avium). Przykładowo Streptococcus faecalis (paciorkowiec kałowy) nosi teraz nazwę
Enterococcus faecalis
.
Pneumokoki
Streptococcus pneumoniae
(dwoinka zapalenia płuc) - zwykle występują w jamie nosowej i gardle dzieci i zdrowych dorosłych. Szczególnie u małych dzieci bardzo łatwo dochodzi do zasiedlenia (nosicielstwa) śluzówki nosa i gardła pneumokokami, ponieważ dzieci mają niedojrzały układ odpornościowy i nie produkują wystarczającej ilości przeciwciał odpornościowych przeciw temu typowi bakterii.
Viridans i inne paciorkowce
Streptococcus viridans
(paciorkowiec zieleniący) powoduje zapalenie wsierdzia i ropień zęba.
Grupa G
Należą do niej:
Streptococcus canis
, Streptococcus dysgalactiae[5]
Patogeneza – czynniki ryzyka
Streptococcus pneumoniae jest stwierdzana w gardle i zatokach nosowych u 5-10% zdrowych dorosłych oraz 20-40% zdrowych dzieci. Drobnoustrój ten jest stwierdzany w dużych ilościach w miejscach częstego bytowania ludzi i ich dużego zagęszczenia (np. baraki wojskowe, szpitale). Bakteria ma zdolności
adhezyjne
do nabłonka dróg oddechowych. Nadmierna kolonizacja w obrębie tkanki doprowadza do infekcji. Do
zapalenia płuc
dochodzi gdy bakteria zostanie zaaspirowana z wdychanym powietrzem do tkanki płucnej. Kiedy drobnoustrój znajdzie się w miejscu swojego przeznaczenia, dochodzi do aktywacji jego białek stymulujących produkcję
cytokin
(czynników prozapalnych) i przyciągających białe krwinki (zwłaszcza leukocyty obojętnochłonne). Polisacharydowa otoczka czyni te bakterie odporne na
fagocytozę
, jeżeli w organizmie nie ma przeciwciał skierowanych przeciwko otoczce,
makrofagi
tkankowe nie są w stanie zneutralizować pneumokoków. Bakterie mogą przedostać się do krążenia wywołując
posocznicę
, przedostać się do opon mózgowych, stawów i kości.
Streptococcus pneumoniae posiada kilka czynników zwiększających jego
wirulencję
. Wspomniana otoczkę polisacharydową, która pozwala ominąć układ odporności nosiciela. Pneumokokowe białka powierzchniowe, hamujące aktywację dopełniacza oraz wydzielany enzym IgA1
proteazę
, niszczącą przeciwciała Iga produkowane przez zakażonego.
Ryzyko infekcji pneumokokowej wzrasta u ludzi z zaburzeniami produkcji przeciwciał IgG, fagocytozy, bądź upośledzoną funkcją nabłonka dróg oddechowych. Brak śledziony (po zabiegu
splenektomii
, wrodzona spalenia, choroba komórek sierpowatych) predysponują do cięższego przebiegu schorzenia.
Leczenie
Infekcję pneumokokową leczy się z reguły
antybiotykami
β-laktamowymi
. W latach 1960, prawie wszystkie szczepy S. pneumoniae były wrażliwe na
penicylinę
, lecz od tamtego czasu wykształciła się oporność, zwłaszcza w rejonach częstego stosowania antybiotyków. Niektóre szczepy oporne na penicylinę mogą również wykazywać oporność na
erytromycynę
,
makrolidy
,
klindamycynę
i
chinolony
. Większość pozostaje jednak wrażliwa na
wankomycynę
, która jest rzadziej stosowanym antybiotykiem ze względu na dawkowanie oraz kwestię penetracji tkankowej. Zalecanym postępowaniem jest posiew z antybiotykogramem badającym oporność bakterii.
W leczeniu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenia płuc często stosuje się bardziej wyszukane
antybiotyki β-laktamowe
, takie jak
cefalosporyny
, często w połączeniu z wankomycyną. Mieszanina
amoxycyliny
z
kwasem klawulanowym
stosowana jest do leczenia zakażeń narządu słuchu.
Przypisy
- ↑ Ryan KJ; Ray CG, Sherris Medical Microbiology, 4th ed. McGraw Hill 2004
- ↑ Patterson MJ, Streptococcus. Baron's Medical Microbiology (Barron S et al, eds.) 4th ed., Univ of Texas Medical Branch 1996
(via NCBI Bookshelf)
- ↑ Facklam R, What happened to the streptococci: overview of taxonomic and nomenclature changes, Clin Microbiol Rev, 2002, strony 613-30
- ↑ Szewczyk Eligia M., Diagnostyka bakteriologiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, strona 32
- ↑ Ruoff KL, Recent taxonomic changes in the genus Enterococcus, Eur J Clin Microbiol Infect Dis, 1990 strony 75-9
Linki zewnętrzne
