Największy zasięg imperium Partów około 60 roku p.n.e.

Partia - w starożytności wyżynna kraina położona między Medią a Baktrią , na terenie późniejszego Chorasanu , ze stolicą w Hekatompylos.

Satrapia i początki państwa Partów

Partia ( staroperskie Parthava) była za Cyrusa Wielkiego satrapią Achemenidów , a później także monarchii Seleucydów . Ok. roku 245 p.n.e. miejscowy satrapa, Andragoras , uniezależnił się od Seleucydów. Ok. roku 238 p.n.e. na teren satrapii wkroczyli koczowniczy Parnowie pod przywództwem Arsakesa ( 247 – ok. 217 p.n.e. ), od którego wzięła nazwę dynastia Arsacydów. Następcy Arsakesa – Arsakes II (ok. 214 - 191 p.n.e. ), Fraates I ( 176 - 171 p.n.e. ), walczyli ze zmiennym szczęściem z Seleucydami i sąsiednimi ludami. Dopiero Mitrydates I ( 171 - 138 p.n.e. ) przez podbój Medii, Mezopotamii , Arii, Margiany i Baktrii podniósł Partię do rzędu mocarstwa. Syn Mitrydatesa Fraates II ( 138 - 128 p.n.e. ) pokonał Antiocha VII Sidetesa w 129 p.n.e. , sam jednak zginął w walce z Sakami . Jego następca Artabanus I 127 - 124 / 123 p.n.e. zginął w walce z innymi koczownikami, Yuezhi . Dopiero Mitrydatesowi II Wielkiemu udało się odbudować potęgę państwa, pokonać Saków i przyłączyć szereg ziem na wschodzie. Widomym świadectwem jego sukcesu było przyjęcie tytułu "króla królów".

Wojny z Rzymem

Ustanowienie przez Rzymian prowincji Syrii w roku 64 p.n.e. sprawiło że oba mocarstwa zaczęły mieć wspólną granicę i nieuniknione stało się starcie pomiędzy dwiema największymi potęgami regionu. W pierwszej wojnie z Rzymem okazali się Partowie zwycięzcami (klęska rzymska pod Carrhae w 53 p.n.e.) Także wyprawa Antoniusza przeciwko Partom skończyła się niepowodzeniem, ale wewnętrzne niepokoje zmusiły Fraatesa IV ( 37 - 2 p.n.e. ) do porozumienia się z Rzymem. Później jednak wojna między imperiami odnowiła się i toczyła z przerwami i zmiennym szczęściem przez długie lata. Głównym przedmiotem sporu było zwierzchnictwo nad Armenią, w której od czasów Wononesa I ( 8 / 9 - 15 ) panowało szereg Arsacydów na przemian z rzymskimi pretendentami. Po kolejnej wojnie za czasów Nerona ( 54 - 68 ) doszło do kompromisu, w wyniku którego Armenią miał rządzić Arsacyda Tiridates I ( 54 - 59 , 62 - ok. 72 ), ale jako wasal Rzymu. Arsacydzi rządzili w Armenii aż do roku 428, jednak powyższy kompromis nie zapobiegł kolejnym wojnom.

W 117 r. n.e. cesarz Trajan wykorzystał rozbicie Partii między trzech pretendentów, podbił Mezopotamię i osadził na tronie partyjskim swojego klienta , jednak niebawem powstanie zmusiło go do wycofania się. Dalsze konflikty jakie wybuchały w II wieku n.e. przynosiły z reguły zwycięstwa Rzymianom, Partowie doznawali poważnych klęsk walcząc z wojskami Marka Aureliusza i Septymiusza Sewera . Ktezyfon był kilkukrotnie zdobywany przez rzymskie armie. Wreszcie ostatnią wojnę rzymsko-partyjską zakończył pokój oparty na ustaleniach Nerona i Wologazesa I , do którego został zmuszony cesarz Makrynus , pobity przez Artabanusa IV pod Nisibis w 217 roku. Makrynus musiał zapłacić Partom kontrybucję, ale ten sukces nie zahamował postępującego rozkładu imperium partyjskiego. Jeszcze tylko 7 lat istniało państwo partyjskie, któremu położyła kres dynastia Sasanidów .

Organizacja i charakter państwa Partów

Państwo partyjskie dzieliło się na satrapie i wasalne królestwa ( Atropatene , Adiabene , Osroene , Hatra , Mesene, Persis, Elymais, Gordiene, Zabdikene, Sofene ).

Władcy partyjscy pielęgnowali zarówno perską, jak i grecką kulturę. Dla Greków chcieli być królami hellenistycznymi (gr. basileus), dla Irańczyków dziedzicami Achemenidów – "Królami Królów" ( szachinszach ). Przyjmowali greckie przydomki (Euergetes, Epifanes, Filopator itp.), bili tetradrachmy . Deifikowani po śmierci władcy dysponowali despotyczną władzą pochodzącą od bogów. Musieli jednak liczyć się ze zdaniem członków siedmiu książęcych klanów partyjskich (dynastia Arsacydów należała do jednego z nich), których reprezentanci zasiadali w radzie królewskiej. To właśnie rada wybierała króla spośród członków dynastii (tron był elekcyjny w tradycji irańskiej, jednak za Achemenidów zwyczaj ten uległ zatarciu). Wśród badaczy panuje jednak niezgoda: niektórzy uważają, że również za Partów elekcyjność tronu stała się formalnością.

Partowie budowali okrągłe, ufortyfikowane miasta. Dbali o rozwój handlu, wielkie korzyści czerpali z panowania nad jedwabnym szlakiem , nawiązali kontakty z Chinami . Miasta greckie cieszyły się autonomią, ale urzędnicy miejscy musieli uzyskać potwierdzenie wyboru ze strony króla, aby móc wykonywać swoje obowiązki. Arsacydzi rezydowali w kilku stolicach (Hekatompylos, Ktezyfon , Seleucja nad Tygrysem , Ragy ), przenosząc się z jednej do drugiej, podobnie jak Achemenidzi. Piechota ich feudalnego państwa nie przejawiała szczególnej wartości, natomiast wzorowana na Scytach i Sarmatach jazda złożona z konnych łuczników oraz partyjskiego rycerstwa walczącego jako opancerzeni jeźdźcy ( Katafrakci ) okazała się przeciwnikiem groźnym dla Rzymu.

Królowie partyjscy

Linki zewnętrzne

• Serwis o Partii w języku angielskim
• Strony o Partii w języku francuskim
• Genealogia w języku angielskim
• Artykuł Patryka Skupniewicza Armia partyjska - taktyka i strategia