Roe v. Wade (Roe versus Wade czyli Roe przeciwko Wade) była sprawą rozpatrzoną na początku lat 70. przez Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych . W wyniku tej sprawy aborcja została uznana w USA za legalną przez cały okres ciąży (z niewielkimi dopuszczalnymi ograniczeniami w ostatnich trzech miesiącach ciąży) co oznacza do dziś, iż w wyniku tej decyzji USA mają najbardziej liberalne przepisy dotyczące legalności przerywania ciąży w zachodnim świecie. Sąd uznał, że większość przepisów zakazujących aborcji stanowi naruszenie konstytucyjnego prawa do ochrony prywatności (to znaczy sprzeciwił się ingerencji państwa w tej dziedzinie, decyzję o aborcji pozostawiając kobiecie) co oznaczało zmianę przepisów w 48 na 50 stanów. Decyzja SN uczyniła prawo do aborcji "fundamentalnym prawem konstytucyjnym" każdej kobiety, co oznacza, że żaden przepis prawa nie może się temu prawu sprzeciwiać, ani go ograniczać (w praktyce wprowadzono jednak szereg ograniczeń takich jak np. wycofanie finansowania aborcji z większości funduszy stanowych; obecnie aborcje finansuje tylko stan Nowy Jork ). Ta decyzja SN (uznawana za kontrowersyjną głównie przez środowiska konserwatywno-chrześcijańskie) obowiązuje do dziś (stan z maja 2007).

Decyzja SN spowodowała ożywienie debaty na temat aborcji oraz aktywizację zarówno zwolenników decyzji Sądu (ruch Pro-choice ), jak i jej przeciwników (ruch Pro-life ). Zwolennicy decyzji argumentują, że jest ona wyrazem poszanowania demokracji i wolności jednostki; przeciwnicy wyroku twierdzą, że płód jest człowiekiem, któremu również przysługują prawa człowieka. Ponadto wielu przeciwników wyroku wskazuje na brak (ich zdaniem) jakiejkolwiek podstawy konstytucyjnej do wydania takiego wyroku i oparcie się sędziów wyłącznie na prywatnych opiniach w kwestii aborcji. W przeszłości dochodziło do aktów przemocy (w tym także zabójstw) osób wykonujących aborcję. Oskarżani o to byli działacze pro life, aczkolwiek większość ruchów pro-life potępia takie akcje. Po aresztowaniach ekstremistów aktywiści "Pro-Life" rozpoczęli blokowanie dostępu do klinik aborcyjnych. Kliniki zareagowały na to wszczęciem procesów przeciwko uczestnikom tych pikiet i zażądały ich ukarania za uniemożliwianie wykonywania działalności gospodarczej (to przestępstwo jest zagrożone w USA bardzo wysokimi karami więzienia i grzywny). Po kilkunastu takich wygranych procesach, akcja przeciwko klinikom aborcyjnym zakończyła się w latach 90. XX w.

Przebieg procesu

Sprawa zaczęła się w marcu 1970 w stanie Teksas , kiedy młode adwokatki Linda Coffee i Sarah Weddington wszczęły proces z powództwa ciężarnej Normy L. McCorvey (występującej pod pseudonimem "Jane Roe"), która twierdziła, że jej ciąża była wynikiem zgwałcenia . Argument o zgwałceniu (jako wątpliwy) był pominięty podczas całego procesu. "Jane Roe" domagała się prawa do usunięcia niechcianej ciąży, chociaż prawo stanowe uznawało aborcję za nielegalną. Ze względu na długość trwania procesu powódka urodziła to dziecko, które natychmiast po urodzeniu oddała do adopcji . Sąd okręgowy odrzucił pozew Roe, która odwołała się do Sądu Najwyższego USA, podkreślając, że wbrew swojej woli została zmuszona przez stan Teksas do urodzenia dziecka.

22 stycznia 1973 Sąd Najwyższy wydał wyrok (7 głosami przeciwko 2), obalający antyaborcyjne prawa stanu Teksas (co dotyczy też wszystkich stanów). W uzasadnieniu wyroku podano m.in., że argumenty przeciwko legalności aborcji bazują w większości na prawie stanu do ochrony życia ludzkiego. SN uznał, że stan ma prawo chronić nawet "potencjalne" życie ludzkie (we wczesnych stadiach rozwoju). Jednak SN, opierając się na Czternastej poprawce do konstytucji USA , a także na precedensach w sprawach Lochner v. New York, Griswold v. Connecticut i Eisenstadt v. Baird podkreślił, że wymienione prawo stanu nie może naruszać konstytucyjnego prawa każdej kobiety do podejmowania decyzji o urodzeniu lub nie urodzeniu dziecka (które należy do sfery czysto prywatnej).

Ostateczna decyzja SN brzmiała: Naszym wnioskiem jest, że prawo do prywatności osobistej obejmuje także prawo do podjęcia decyzji o aborcji, lecz prawo to nie jest bezwarunkowe i musi być rozpatrywane z uwzględnieniem istotnego interesu stanu. SN sprecyzował te ograniczenia: całkowita wolność dokonania aborcji w pierwszych 3 miesiącach ciąży, możliwość regulowania (ale nie zakazania) tego prawa w następnych 3 miesiącach i dodatkowa możliwość zakazania aborcji w ostatnich 3 miesiącach ciąży.

Ustosunkowując się do argumentu, że płód ludzki posiada również konstytucyjne prawo do ochrony życia SN orzekł, że Czternasta poprawka do konstytucji USA z 1868 nie obejmuje nienarodzonych, ponieważ prawna kryminalizacja aborcji jest od niej późniejsza. Sędzia Harry Blackmun zauważył, że gdyby uznano, iż dziecko poczęte jest osobą, wtedy aborcja zostałaby zdelegalizowana.^[1]

W związku z długim czasem trwania procesu "Jane Roe" nie zdążyła skorzystać z prawa, które dzięki jej casusowi wywalczono i urodziła dziecko. Norma McCorvey obecnie twierdzi, że kłamała na temat tego, że jej ciąża była wynikiem gwałtu i dziś zmieniła całkowicie swoje zdanie. Obecnie jest działaczką antyaborcyjnych grup pro-life.

Wyniki głosowania w Sądzie

Większość

• Harry Blackmun (autor uzasadnienia większości)
• Warren Burger (Prezes SN)
• William O. Douglas
• William J. Brennan
• Potter Stewart
• Thurhood Marshall
• Lewis F. Powell

Mniejszość

• Byron White (autor uzasadnienia mniejszości)
• William H. Rehnquist

Obecne ograniczenia prawa do aborcji w USA

Już w 1970 zakazano finansowania aborcji ze środków federalnych. Poszczególne stany wprowadziły szereg przepisów ograniczających dostęp do aborcji, m.in. konieczność zgody rodziców w przypadku nieletnich, zgodę współmałżonka, zakaz wykonywania aborcji w klinikach (tylko w szpitalach ), zakaz aborcji w ostatnim trymestrze ciąży, obowiązkowe okresy "do namysłu" przed aborcją, nakaz zapoznania się z określoną literaturą antyaborcyjną itp. Obecnie istnieje zakaz aborcji w szpitalach wojskowych USA poza terytorium tego kraju, zakaz finansowania międzynarodowych organizacji, promujących kontrolę urodzeń . Z drugiej strony Sąd Najwyższy wielokrotnie unieważniał prawa stanowe, ograniczające dostęp do aborcji. W latach 1990. odrzucone były nawet prawa stanowe zakazujące aborcji w ostatnich 3 miesiącach ciąży.

Obecnie Norma McCorvey, po nawróceniu się na chrześcijaństwo, stała się aktywną działaczką antyaborcyjną, atakując działaczy "Pro-Choice" do których ponad 30 lat temu zwróciła się z prośbą o umożliwienie jej aborcji. Teraz twierdzi, że padła ofiarą manipulacji. Jej starania o ponowne otwarcie sprawy zostały ostatecznie odrzucone przez Sąd Najwyższy 22 lutego 2005 jako spóźnione^[2].

Do zdecydowanych przeciwników aborcji zalicza się prezydentów USA: Ronalda Reagana i George W. Busha , którzy starali się wprowadzić prawne ograniczenia dostępu do aborcji. Mianowani przez nich sędziowie SN mają podobne poglądy, co w przyszłości może skutkować ograniczeniem lub zniesieniem legalności aborcji.

Prezydent-elekt Barack Obama zapowiedział, że pierwszą rzeczą, jaką zrobi po objęciu urzędu będzie podpisanie ustawy Freedom of Choice Act zakazującej wszelkich prób ograniczania kobietom dostępu do aborcji. Budzi to sprzeciwy ruchu pro-life. Denise Burke ze stowarzyszenia Amerykanie Zjednoczeni dla Życia stwierdził "FOCA to cyniczna próba przedwczesnego zakończenia debaty nad aborcją i ogłoszenia zwycięstwa, mimo że wszystko wskazuje na to, że społeczeństwo nie popiera większości przeprowadzanych w Ameryce aborcji"^[3].

Przypisy

Bibliografia