Ostrożeń warzywny
Systematyka [1]
Domena :	eukarionty
Królestwo :	rośliny
Klad :	rośliny naczyniowe
Klad :	Euphyllophyta
Klad :	rośliny nasienne
Klasa :	okrytonasienne
Klad :	astrowe
Rząd :	astrowce
Rodzina :	astrowate
Podrodzina :	Carduoideae
Rodzaj :	ostrożeń
Gatunek :	ostrożeń warzywny
Nazwa systematyczna
Cirsium oleraceum ( L. ) Scop. Fl. Carniol., ed. 2. 2: 124. 1772

Dolne liście

Ostrożeń warzywny(Cirsium oleraceum (L.) Scop.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych . Nazwy ludowe: czarcie żebro, pietra ziele, carskie ziele. Występuje w Azji i w Europie (z wyjątkiem rejonu Morza Śródziemnego ). W Polsce jest pospolity na całym niżu i w niższych położeniach górskich (do regla dolnego ). Status gatunku we florze Polski : gatunek rodzimy .

Morfologia

Łodyga

Wzniesiona, prosta, pusta w środku, gruba. Ma wysokość 0,5–1,5 m (1,8) i jest z rzadka owłosiona. Nie posiada kolców, jest pojedyncza i tylko górą rozgałęzia się.

Liście

Ulistnienie skrętoległe, liście wyrastają równomiernie i dość rzadko na całej wysokości łodygi. Dolne liście nieparzystopierzaście dzielne lub karbowane, lirowate, przy czym ich eliptyczne lub jajowate odcinki są całobrzegie lub nierówno kolczasto ząbkowane. Górne liście są mniejsze, pojedyncze i swoją uszkowatą nasadą obejmują łodygę. Wyrastają na całej długości łodygi, aż po kwiatostany. Wszystkie liście są z rzadka owłosione.

Kwiaty

Zebrane w średniej wielkości, walcowato-jajowate koszyczki , które w liczbie kilku wyrastają na krótkich szypułkach na szczycie łodygi. Otoczone są liśćmi ( podsadkami ) o żółtozielonym kolorze. Okrywa koszyczka ma łuski z krótkimi kolcami, zasnute pajęczynowato. Wszystkie kwiaty rurkowate , żółtego koloru (rzadko zdarzają się purpurowoczerwone). Korona podzielona do ½ długości, nitki pręcików owłosione.

Owoc

Szarożółte, podłużne i słabo kanciaste niełupki o długości 4–4,5 mm z pierzastym, białym puchem kielichowym o długości 12–17 mm.

Korzenie

Nieliczne, nitkowate w wiązkach wyrastające z grubego, walcowatego, poziomo rosnącego kłącza .

Biologia

Bylina , hemikryptofit .. Kwiaty przedprątne , roślina miododajna , zapylana przez motyle lub błonkówki ^[2]. Kwitnie od lipca do września (rzadziej do października). Nasiona rozsiewane przez wiatr. Kiełkują słabo. Liczba chromosomów 2n=34.

Ekologia

Siedlisko : wilgotne łąki i zarośla, aluwia , brzegi rowów. Odpowiadają mu gleby żyzne i wilgotne. Wymaga zasilania w wodę ruchliwą, z zastoisk ustępuje. Dobrze znosi duże zmiany wilgotności gleby. Unika gleb kwaśnych, ubogich w węglan wapnia . Na łąkach wapiennych może pojawić się masowo. Wrażliwy na udeptywanie i spasanie^[3]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Calthion , Ass. Angelico-Cirsietum oleraceae^[4].

Zmienność

Tworzy mieszańce z ostrożeniem bezłodygowym , o. błotnym , o. lancetowatym, o. lepkim , o. łąkowym , o. pannońskim , o. polnym , o. siwym.

Zastosowanie

• Roślina lecznicza
  • Surowiec zielarski : ziele ostrożenia warzywnego – Herba Cirsii oleracei.
  • Skład chemiczny: flawonoidy , inulina , garbniki
  • Działanie lecznicze: W lecznictwie ludowym stosowany jako środek przeciwgośćcowy, moczopędny, przeciwzapalny, także do kąpieli i pielęgnacji włosów.
• Sztuka kulinarna : kłącza i młode rośliny są jadalne (stąd nazwa rośliny). Wartość pokarmowa: duża zawartość w suchej masie białka , wapnia , potasu , magnezu . Roślina uprawiana jako warzywna w Japonii i Indiach . Spożywana była także na Syberii.
• Łąkarstwo : według dawniejszych źródeł^[5] uważany za chwast , ponieważ bujnie rosnąc zagłusza sąsiednie rośliny, a paszę dawać miał małej wartości (wodnistą, grubą, słabo kolczastą). Poza tym dzięki łatwemu rozmnażaniu wegetatywnemu i generatywnemu może opanowywać znaczne przestrzenie łąk. Obecnie podkreśla się raczej jego wartość ze względu na wzbogacanie paszy w składniki pokarmowe^[6]. Jest też chętnie zjadany przez bydło. Na intensywnie użytkowanych łąkach , a zwłaszcza pastwiskach – zanika. Na paszę nadają się tylko rośliny młode, później grube łodygi twardnieją. Młode rośliny wzmacniają system trawienny zwierząt. Konie żywione sieczką z ostrożenia nabierają gładkiej i lśniącej sierści^[7].

Przypisy

Bibliografia