Osoba niepoczytalna - osoba która dokonała czynu zabronionego przez ustawę pod groźbą kary, ale w czasie czynu nie mogła rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem z powodu choroby psychicznej , upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych.

Niepoczytalność jest stwierdzana orzeczeniem sądowym wydanym na podstawie opinii biegłych lekarzy psychiatrów oraz psychologa .

Zakłócenie czynności psychicznych może wynikać m.in. z wprawienia się w stan odurzenia. W doktrynie istniało kilka konstrukcji zawinienia w związku z tym:

• konstrukcja actio libera in causa (z łac. działanie wolne w przyczynie) - występowała m.in. w polskim kodeksie karnym z 1932 roku; sprawca był traktowany jako osoba poczytalna, jeżeli wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia, by popełnić czyn zabroniony. Konstrukcja była krytykowana, ponieważ zakładała realizację przez sprawcę w stanie ograniczonej poczytalności tego, co zamierzał będąc poczytalny;
• konstrukcja Rauschdelikt - sprawca ponosi odpowiedzialność za to, że w sposób zawiniony wprawił się w stan niepoczytalności, a nie za popełniony czyn. Przyjmuje pewną fikcję prawną;
• konstrukcja ochrony społecznej - sprawca ponosi pełną odpowiedzialność karną, dopuszcza nawet możliwość zaostrzenia kary, konstrukcja ta oznacza rezygnację z zasady winy, na rzecz zasady obiektywnej odpowiedzialności karnej.