Osip Mandelsztam w roku 1914

Osip Mandelsztam po pierwszym aresztowaniu przez NKWD w 1934

Osip Emiljewicz Mandelsztam ( ros. Осип Эмильевич Мандельштам, ur. 15 stycznia (3 stycznia wg starego stylu) 1891 w Warszawie , zm. 27 grudnia 1938 w łagrze pod Władywostokiem ) – rosyjski poeta i prozaik pochodzenia żydowskiego . Jeden z głównych przedstawicieli akmeizmu .

Dzieciństwo i młodość

Osip Mandelsztam urodził się w Warszawie, jako syn dobrze prosperującego handlarza wyrobami skórzanymi i nauczycielki muzyki. W dzieciństwie pobierał nauki w swym domu, pod kierunkiem guwernantek oraz nauczycieli. W latach 1907 – 1908 odbył podróż do Paryża (studiował na Sorbonie ), później do Niemiec, gdzie w latach 1909 – 1910 studiował klasyczną literaturę francuską na uniwersytecie w Heidelbergu . Od 1911 do 1917 roku studiował natomiast filozofię na uniwersytecie w Sankt Petersburgu , której jednak nie ukończył.

Twórczość

Jako poeta debiutował w 1910 roku, w piśmie "Apollon". Sławę zyskał trzy lata później zbiorem wierszy Kamień, a wydany w 1922 tom Tristia umocnił jego pozycję w środowisku poetów. Inspiracją wierszy z tego okresu była przede wszystkim kultura starożytna oraz mistyczny świat dawnej kultury rosyjskiej. Napisany przez niego w 1913 i wydany w 1919 roku manifest Świt akmeizmu określał ramy tej poezji.

W twórczości Mandelsztama pojawiały się również wątki judaistyczne , choć on sam nie był praktykującym żydem, a niekiedy do religii tej odnosił się nawet z niechęcią. Tom Wiersze ( 1928 ) był ostatnim wydanym za życia poety z tego nurtu.

Z początkiem lat 30. Mandelsztam zwrócił się ku prozie. W 1933 ukończył ostatnią książkę Podróż do Armenii, będącą poetyckim opisem autentycznej wyprawy na Kaukaz . Tytułowa podróż to proza poetycka, będąca owocem podróży, jaką Mandelsztam odbył wraz z żoną we wczesnych latach 30. Nie było to krajoznawstwo, lecz podróż – zgodnie z historiozofią poety – do źródeł czasu. Mandelsztam wierzył, że kultury Kaukazu i Czarmomorza są jak księgi, z których uczyli się pierwsi ludzie.

Pisane przez niego później wiersze nie mogły już zostać wydane ze względu na wszechobecny stalinowski terror. Dużą część utworów napisanych pod koniec życia poety przechowała i uchroniła przed zapomnieniem jego żona. Początek światowej sławy Osipa rozpoczął się dopiero w latach siedemdziesiątych XX w. , za sprawą wdowy, Nadieżdy Mandelsztam , opisującej w swojej książce Nadzieja w beznadziei los swego zmarłego męża. Ocalone wiersze złożyły się na Woroneskie zeszyty.

Obecnie Osipa Mandelsztama, obok Borysa Pasternaka i Anny Achmatowej , stawia się na piedestale największych poetów rosyjskich XX wieku.

Represje

Fotografia wykonana przez NKWD po aresztowaniu

W latach 1934 – 1937 Mandelsztam przebywał na zesłaniu , na osobisty rozkaz Józefa Stalina , początkowo w Czerdyniu, a później w Woroneżu . Poniższy wiersz (w przekładzie Stanisława Barańczaka ) przyczynił się do tej zsyłki:

Wiersz ten poeta powtórzył w trakcie przesłuchania i został on zanotowany w protokole, który po dziś dzień znajduje się w rosyjskich archiwach. W maju 1938 roku Mandelsztam został ponownie aresztowany i skazany na pięcioletnie zesłanie za działalność antyrewolucyjną. Nie było jednak szans, by przeżył wyrok. Był bowiem u skraju fizycznej wytrzymałości i trudność sprawiało mu samo utrzymanie się na nogach.

Zmarł w obozie przejściowym Wtoraja Rieczka (Вторая Речка) pod Władywostokiem. Jako oficjalną przyczynę śmierci podano zawał serca. Ciało złożono we wspólnej mogile.

Wybrana twórczość

• Kamień (Камень), 1913
• Tristia, 1922
• Druga księga (Вторая книга), 1923
• Wiersze (Стихотворения), 1928
• Nowe wiersze 1930–34 (Новые стихотворения 1930-34) – wydane po śmierci poety w tamizdacie
• Zeszyty woroneskie 1935–37 (Воронежские тетради 1935-37) – wydane po śmierci poety w tamizdacie

Polskie tłumaczenia

• Osip Mandelsztam: Słowo i kultura, przełożył Ryszard Przybylski, Czytelnik, Warszawa 1972

Rehabilitacja

Mandelsztam został pośmiertnie rehabilitowany. Częściowo w 1956 i ostatecznie 28 października 1987 r.^[1]

To ostatnie wydarzenie było natchnieniem dla Jacka Kaczmarskiego do napisania piosenki "Zmartwychwstanie Mandelsztama"^[2].

Przypisy