William-Adolphe Bouguereau - Skrucha Orestesa (1862)

Orestes ( gr. Ὀρέστης Oréstēs) – w mitologii greckiej syn Agamemnona i Klitajmestry , który pomścił ojca, zabijając matkę (jego morderczynię) i jej kochanka. Postaci Orestesa poświęcone są liczne antyczne dzieła literackie, przede wszystkim tragedie. Mityczne i literackie biografie Orestesa wykazują spore rozbieżności.

Dzieciństwo

Orestes był najmłodszym dzieckiem władcy Myken , Agamemnona i jego żony Klitajmnestry , bratem Ifigenii , Elektry , a według niektórych przekazów także Chrysotemis , przyrodnim bratem Erigone i Aletesa . Jako roczne dziecko Orestes został użyty jako narzędzie szantażu: Telefos porwał go z rąk ojca i groził, że zabije dziecko, jeżeli Achilles nie uleczy rany, zadającej mu straszliwy ból^[1]. Jako dziecko, Orestes był zaręczony z Hermioną , córką Menelaosa i Heleny , swoją kuzynką. Kiedy skończyła się wojna i Agamemnon powrócił do Myken, by tam zginąć z rąk żony Klitajmnestry, Orestes znalazł się w niebezpieczeństwie. Wykradziony według jednych źródeł przez piastuna, według innych - przez Elektrę, został odesłany na wychowanie do króla Fokidy Strofiosa, żonatego z Anaksibią , siostrą Agamemnona. Syn tej pary, Pylades, rówieśnik Orestesa, został jego najbliższym przyjacielem.

Zabójstwo Klitajmestry

Czy to z rozkazu Apollina , czy to z własnej woli, Orestes musiał pomścić śmierć ojca, zabijając jego morderców. Wraz z Pyladesem i (w niektórych wersjach) swoim wychowawcą z dzieciństwa wrócił do ojczyzny, gdzie złożył ofiarę na grobie ojca. Po puklu włosów, który zostawił w ofierze na grobie, rozpoznała go Elektra. Według wersji Eurypidesa przybył do ojczyzny incognito, przedstawiając się parze królewskiej jako posłaniec, przynoszący wiadomość o śmierci Orestesa. Z poparciem Elektry lub z jej czynną pomocą zabił Ajgistosa i Klitajmnestrę, mimo że matka błagała o darowanie jej życia.

Po zabójstwie

Morderstwo matki ściągnęło na Orestesa erynie , które doprowadziły go do obłędu. Istnieje kilka wyjaśnień dotyczących tego, jak zdołał się od nich uwolnić:

• według Eumenid Ajschylosa , uwolniony został dzięki decyzji sądu w Atenach ; w ten sposób zanikło pierwotne prawo zemsty rodowej, zastąpione przez sprawiedliwość wymierzaną przez sądy;
• według Orestesa Eurypidesa został skazany na śmierć za zabójstwo i próbował wraz z przyjaciółmi wywalczyć wolność przemocą, biorąc za zakładniczkę Hermionę . Od kary uwolniła go interwencja Apollina.
• według Ifigenii w Taurydzie Eurypidesa warunkiem oczyszczenia było przywiezienie z Taurydy posągu Artemidy . Tam w świątyni Artemidy Orestes spotkał swoją siostrę Ifigenię, która pomogła mu wykraść posąg i wróciła wraz z nim do Grecji.

Dalsze losy

Po powrocie do Grecji Orestes postanowił upomnieć się o obiecaną mu za żonę Hermionę. Według różnych przekazów mitycznych albo sam zabił jej męża Neoptolemosa w Delfach , albo wykorzystał jego śmierć, by móc poślubić wdowę. Orestes i Hermiona panowali nad większą częścią Peloponezu . Mieli jednego syna Tisamenusa. Orestes miał też, według niektórych wersji, mieć syna Pentilusa ze swoją przyrodnią siostrą, córką Klitajmnestry i Ajgistosa, Erigone. Swoją siostrę Elektrę wydał za mąż za Pyladesa. Orestes miał umrzeć jako dziewiędziesięcioletni starzec od ukąszenia węża w Arkadii ^[2].

Kult pośmiertny

Orestes czczony był jako heros przede wszystkim w Sparcie. Według Herodota ^[3] , wyrocznia delficka poinformowała Spartan , że nie zwyciężą w wojnie z Tegeą , póki nie odzyskają i nie pochowają w Sparcie szczątków Orestesa. Zdołał je odzyskać niejaki Lichas; przewieziono je do Sparty i tam pochowano.

Główne źródła antyczne

• Iliada IX, 142
• Odyseja XI, 452 i nast.
• Ajschylos , Ofiarnice, Eumenidy
• Sofokles , Elektra
• Eurypides , Elektra
• Hygin , Fabulae 101, 117, 119, 120, 129
• Owidiusz , Heroidy VIII

Orestes w kulturze późniejszej

• występuje jako postać w sztukach autorów późniejszych, związanych z mitem Atrydów , jak np. Andromacha Racine'a ;
• postać Orestesa wykorzystuje Jean-Paul Sartre w dramacie Muchy;
• Orin, jeden z bohaterów sztuki Żałoba przystoi Elektrze Eugene'a O'Neilla , jest wzorowany na postaci Orestesa;
• Orestesowi poświęcone są utwory Orestes A Perfect Circle oraz albumy The House of Atreus 1 i The House of Atreus 2 amerykańskiej grupy metalowej Virgin Steele.
• motyw Orestesa pojawia się także w powieści A. France "Bogowie łakną krwi"
• na kanwie historii Orestesa oparta jest współczesna fabuła książki Thomasa Bergera "Historia Orriego" ("Orrie's story") (1990)

Zobacz też

• Orestes – imię

Przypisy