Ordowik ( ang. Ordovician)

• w sensie geochronologicznym – drugi okres ery paleozoicznej . Trwał około 45 milionów lat (od 488,3 ± 1,7 do 443,7 ± 1,5 milionów lat temu). Ordowik dzieli się na trzy epoki : ordowik wczesny , ordowik środkowy i ordowik późny .

• w sensie chronostratygraficznym – drugi system eratemu paleozoicznego , wyższy od kambru , niższy od syluru . Dzieli się na trzy oddziały : ordowik dolny , ordowik środkowy i ordowik górny . Międzynarodowy stratotyp granicy kambr /ordowik znajduje się na Green Point (zachodnie wybrzeże Nowej Fundlandii , Kanada ). Dolna granica ordowiku oparta jest o pierwsze pojawienie się konodonta Iapetognathus fluctivagus Nicoll et all., 1999.

System ordowicki wydzielił Charles Lapworth w 1879 roku, kończąc spór między Adamem Sedgwickiem a Roderickiem Murchisonem o warstwy graniczne kambru i syluru. Nazwa pochodzi od dawnego celtyckiego plemienia Ordowików zamieszkującego północną Walię .

Geologia

Stratygrafia ordowiku bazuje na konodontach , graptolitach (zwłaszcza w osadach głębokomorskich) i na trylobitach (w osadach płytkomorskich). Wśród graptolitów dendroidy są istotne stratygraficznie w dolnym ordowiku, a graptolity właściwe w środkowym i górnym ordowiku. Pomocniczo używa się w datowaniach skał także ramienionogów . Przez większość okresu trwała transgresja oceanów i poziom oceanów był jednym z najwyższych (wg niektórych danych – najwyższy) w historii Ziemi. Pod koniec ordowiku nastąpiło globalne zlodowacenie części Gondwany , zwłaszcza obecnej północnej Afryki i półwyspu Arabskiego. Spowodowane to było przesunięciem się części Gondwany nad biegun południowy. Zlodowacenia doprowadziły do obniżenia się poziomu mórz. W tym okresie miało miejsce nasilenie orogenezy kaledońskiej .

Flora

Oprócz morskich glonów pojawiają się glony słodkowodne. Prawdopodobnie w tym okresie powstają pierwsze grzyby lądowe i rośliny lądowe, określane nieformalną nazwą psylofity . Najstarszą znaną rośliną telomową jest ryniofit kuksonia (Cooksonia) z ludlowu Anglii i Walii.

Fauna

Skamieniałość trylobita

Wśród bezkręgowców najliczniejsze były trylobity, które zwłaszcza we wczesnym ordowiku kontynuowały swój szczyt rozwoju. Z ordowiku znany jest największy trylobit w historii – Isotelus rex o długości około 72 cm – jednak większość gatunków ma typowe rozmiary kilku – kilkunastu centymetrów. W tym okresie dochodzi do wielkiego rozwoju graptolitów, zarówno bentonicznych dendroidów jak i nowo powstałych we wczesnym ordowiku planktonicznych graptolitów właściwych. Te ostatnie w środkowym i późnym ordowiku są dominującą grupą wśród graptolitów. Równie duży rozwój przechodzą w ordowiku zwierzęta konodontonośne , które stają się powszechne we wszystkich środowiskach morskich. Bardzo liczne były także ramienionogi , zarówno bezzawiasowe, jak i zawiasowe ze skorupkami zbudowanymi z węglanu wapnia. Ramienionogi zawiasowe zaczynają zdecydowanie przeważać nad bezzawiasowymi od późnego ordowiku. Bardzo szybką radiację oraz wielki wzrost liczebności odnotowuje się u łodzikowatych , które w tym okresie przeszły szczyt swego rozwoju. Szczególnie ważna była wtedy podgromada Endoceratoidea i rząd Orthocerida. Największe ówczesne łodzikowate miały muszle dochodzące do 9 metrów długości. Większość łodzikowatych z ordowiku miała muszle o kształcie lekko zwężającej się prostej rurki. Wielki rozwój nastąpił u cystoidów , które były wówczas głównymi przedstawicielami szkarłupni . Dość często spotykane są gąbki , zwłaszcza o szkielecie krzemionkowym oraz ślimaki i małżoraczki . Również hiolity i jednotarczowce były dość pospolite, choć obserwuje się spadek ich liczebności w porównaniu do kambru.

W ordowiku pojawiło się wiele nowych grup fauny bezkręgowej, choć nie osiągnęły one wówczas znaczącej liczebności: mszywioły , liliowce , jeżowce , wężowidła , rozgwiazdy i wielkoraki . Liliowce miały pewne znaczenie skałotwórcze, tworząc wapienie krynoidowe. W tym okresie powstały pierwsze niewątpliwe koralowce , w tym pierwsi przedstawiciele rzędów: Rugosa i Tabulata , bardzo istotnych w późniejszych okresach. Rugozy (zwane koralowcami czteropromiennymi), a zwłaszcza tabulaty szybko stały się pospolite już w ordowiku środkowym i zaczęły budować pierwsze rafy koralowe , choć niedużych rozmiarów. Inną nowo powstałą w ordowiku grupą zwierząt były stromatoporoidy , zazwyczaj zaliczane do gąbek wapiennych. Stały się one dość liczne już w tym okresie i razem z koralowcami budowały rafy.

Rozwijały się również grupy powstałe w kambrze, które nie osiągnęły znacznej różnorodności czy liczebności w ordowiku, przede wszystkim małże, ale także pierwotniaki reprezentowane przez otwornice aglutynujące oraz krzemionkowe radiolarie .

Kręgowce. W ordowiku rozwijały się różne grupy bezżuchwowców , zwłaszcza formy opancerzone określane jako ostrakodermy . Zasiedlały one zarówno przybrzeżne wody morskie, jak i akweny słodkowodne. Istnieją również doniesienia o bardzo niekompletnych szczątkach ryb , jednak jak dotychczas przynależność tych znalezisk do ryb nie została powszechnie zaakceptowana.

Pod koniec ordowiku nastąpiło masowe wymieranie zwierząt (tzw. wymieranie ordowickie ), prawdopodobnie związane z gwałtownymi przemianami środowiskowymi.

Ordowik na ziemiach Polski

• Sudety : powstają w warunkach morskich mułowce i iłowce , przeobrażone później w łupki i fyllity oraz znaczne wylewy law podmorskich przeobrażone następnie w zieleńce . Podrzędnie występują także wapienie. Skały takie tworzą znaczną część Gór Kaczawskich . Niezmetamorfizowane piaskowce ordowiku znane są z Gór Bardzkich . Różne niezmetamorfizowane morskie utwory (zlepieńce, piaskowce, wapienie i przede wszystkim iłowce i mułowce) występują w Górach Świętokrzyskich .

Zobacz też

• tabela stratygraficzna

Bibliografia

• Włodzimierz Mizerski , Stanisław Orłowski, 2005: Geologia historyczna dla geografów. PWN
• Stanisław Orłowski, Michał Szulczewski, 1990: Geologia historyczna. Wydawnictwa Geologiczne.

Linki zewnętrzne

• International Commission on Stratigraphy ( ang. )