Neoliberalizm ( ang. neoliberalism) - nurt w historii myśli ekonomicznej poddający krytyce dominujące od czasu wielkiego kryzysu teorie keynesowskie , postulujący powrót do zasad wolnego rynku i ograniczonej do minimum ingerencji państwa w gospodarkę ^[1].

Szkoła chicagowska

Do głównych krytyków teorii Keynesa zalicza się grupę ekonomistów związanych w latach 60. z Uniwersytetem w Chicago . Szczególną rolę w tworzeniu nowych teorii odegrali m.in. Milton Friedman , Frank Knight i George Stigler , ale także pochodzący z Austrii Friedrich Hayek . Bronili oni zasad wolnego rynku oraz krytykowali interwencjonizm państwowy. Wskazywali na potrzebę ograniczenia sektora publicznego, konieczność zwiększenia swobody działalności gospodarczej oraz ograniczenia roli związków zawodowych , które swymi postulatami płacowymi wpływały na powiększanie się skali bezrobocia ^[1]. Zespół powyższych poglądów zyskał na znaczeniu w latach 70. w sytuacji wzrostu cen i spadku zatrudnienia. Istotnym momentem dla kształtujących się środowisk neoliberalnych było przyznanie Friedmanowi Nagrody Nobla w dziedzinie makroekonomii w 1976 roku^[2].

Monetaryzm

W swoich koncepcjach Milton Friedman postulował zwiększenie zakresu stosowania mechanizmów rynkowych. Według jego opinii polityka gospodarcza powinna skupić się na kontroli podaży pieniądza i walce z inflacją . Postulowany kierunek myślenia określa się mianem monetaryzmu . Zakłada on restrykcyjną politykę pieniężną , relatywnie wysoki poziom stóp procentowych oraz likwidację deficytu budżetowego . Teorie Friedmana były rozwijane m.in. przez Roberta Lucasa i z czasem wywarły duży wpływ na politykę ekonomiczną prowadzoną przez Stany Zjednoczone ^[2].

Rozwój teorii neoliberalnych

W latach 70. XX wieku Robert Lucas i Thomas Sargent propagowali teorię racjonalnych oczekiwań . Rozwijała ona koncepcje monetarystów oraz kwestionowała sens prowadzenia aktywnej polityki gospodarczej, poza działaniami rządu i banku centralnego w zakresie polityki fiskalnej (ograniczanie wydatków) i monetarnej (kontrola rozmiaru emisji pieniądza). Teoria ta zakłada również, że prowadzona przez państwo polityka makroekonomiczna , mająca sprzyjać redukcji bezrobocia, w rzeczywistości prowadzi jedynie do podniesienia poziomu inflacji, zaś zachowania gospodarcze ludzi zmieniają się wraz ze zmianami polityki gospodarczej^[2].

Lata 70. przyniosły także ukształtowanie się ekonomii podaży . Przeciwstawia się ona keynesowskim modelom propopytowym, zakładając jednocześnie możliwość prowadzenia aktywnej polityki gospodarczej przez państwo, ale jedynie na pewnych, ograniczonych polach i przy zmianie jej zasadniczych kierunków. Ekonomia podaży za główną barierę wzrostu uznaje ograniczenia po stronie podażowej - postuluje zatem nakłanianie przedsiębiorców do zwiększenia produkcji i inwestycji poprzez stosowanie zachęt, głównie w postaci niskich podatków . Za istotne uznaje też gromadzenie oszczędności i powiększanie kapitału oraz ułatwianie dostępu do nich ludziom przedsiębiorczym. Zwolennicy koncepcji propodażowej, podobnie jak monetaryści, poddawali krytyce model welfare state z jego rozbudowaną sferą wydatków socjalnych oraz ingerowanie państwa w wolny rynek. Ważnym ośrodkiem popularyzacji powyższych poglądów stał się dziennik The Wall Street Journal ^[3].

Realizacja założeń neoliberalnych

W wyniku wyborów w 1980 roku prezydentem Stanów Zjednoczonych został Ronald Reagan z Partii Republikańskiej . W czasie jego obu kadencji duże wpływy w administracji zyskali zwolennicy monetaryzmu oraz ekonomii podaży. Sam prezydent był zdeklarowanym zwolennikiem ograniczenia roli państwa w gospodarce. W jego opinii siłę państwa należało rozwijać raczej na polu polityki zagranicznej i obronnej, szczególnie w realiach trwającej zimnej wojny . Nowa administracja poczyniła kroki w kierunku prywatyzacji , decentralizacji zarządzania oraz obniżania inflacji^[3]. Już w 1981 wprowadzono nowe przepisy podatkowe, w tym obniżkę podatku od zysku z kapitału z 70% do 50%, a przedsiębiorcom stworzono możliwość zastosowania podwyższonych odpisów amortyzacyjnych, co pozwoliło im na obniżenie podstawy opodatkowania. Uznano także, że państwo w sprawy gospodarcze interweniować będzie jedynie w wypadku, gdy zawodzi mechanizm rynkowy. Nowe założenia polityki ekonomicznej USA zyskały miano reaganomiki ^[4]. Do osiągnięć ówczesnej polityki zalicza się m.in. zahamowanie tempa inflacji; nie udało się natomiast zredukować deficytu, jednak w dużej mierze stało się tak za sprawę rosnących wydatków na cele militarne.

Zbliżone założenia przyjął gabinet Margaret Thatcher , po zwycięstwie wyborczym brytyjskiej Partii Konserwatywnej . W Wielkiej Brytanii ograniczono wówczas rolę związków zawodowych, sprywatyzowano znaczną część sektora publicznego, obniżono inflację, spłaszczono progresję podatkową, podatki ograniczono, a sens rozbudowanej polityki socjalnej został zakwestionowany^[5].

Zobacz też

• nowa prawica
• leseferyzm
• David Ricardo
• Adam Smith
• wolny rynek
• wolny handel
• globalizacja
• ekonomia neoklasyczna
• szkoła austriacka
• państwo minimalne

Przypisy

Źródło

• Bolesław Winiarski, Felicyta Winiarska: Druga połowa XX stulecia. Polityka gospodarcza w podzielonym świecie. W: Bolesław Winiarski : Polityka gospodarcza. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, ss. 133-137. .