Maryna Mniszchówna Najjaśniejsza wielka władczyni Maria Juriewna, wielka księżna pskowska i nowogrodzka
carowa Rosji
Okres panowania	od 8 ( 18 ) maja 1606 do 17 ( 27 ) maja 1606
Poprzednik	Dymitr Samozwaniec I
Następca	Wasyl IV Szujski
Dane biograficzne
Urodzony	ok. 1588
Zmarł	1615
Ojciec	Jerzy Mniszech
Matka	Jadwiga Tarło

Maryna Mniszchówna w stroju koronacyjnym

Carowa Maryna w Jarosławiu

Maryna Mniszchówna, Marianna Mniczech, Maria Juriewna Mniszek ( ros. Мари́на Ю́рьевна Мни́шек, Мариа́нна Мни́шек) (ur. ok. 1588 w Laszkach Murowanych ^[1], zm. 1615 w Kołomnie ) – carowa Rosji , koregentka Dymitra Samozwańca I .

Pochodzenie

Maryna była czwartą córką wojewody sandomierskiego , Jerzego Mniszcha i Jadwigi z Tarłów . Pochodziła z rodziny Mniszchów , wywodzącej się z Królestwa Czech ^[1]. Dziad jej ojca i protoplasta rodu, Mikołaj Mniszech przybył w XVI wieku do Małopolski z Moraw . Został dworzaninem ostatniego z Jagiellonów , Zygmunta II Augusta . Będąc blisko związanym z dworem królewskim dorobił się szybko znaczącego majątku, który pozwolił jego potomkom wejść w szeregi magnaterii Rzeczypospolitej .

Młodość

Dzieciństwo i młodość Maryna spędziła w dobrach rodowych ojca w Małopolsce i na Ukrainie . Wychowana została według przyjętych wówczas wzorców, które od dobrze urodzonych panien wymagały umiejętności: pisania, czytania, haftowania, szycia i śpiewu.

Na początku 1604 roku podczas pobytu Konstantego Wiśniowieckiego u Jerzego Mniszcha w Samborze poznała Dymitra Samozwańca, który podróżował w orszaku kniazia na spotkanie z królem polskim Zygmuntem III Wazą w Krakowie ^[2]. W tym też prawdopodobnie czasie zostały podjęte pierwsze zabiegi o zeswatanie młodej panny z pretendentem do tronu moskiewskiego.

Carowa Rosji

Po opuszczeniu dworu królewskiego Dymitr ponownie odwiedził Jerzego Mniszcha. Podczas pertraktacji związanych z organizacją Dymitriady zostały podjęte decyzje o zareczynach rosyjskiego pretendenta z córką wojewody sandomierskiego.

26 maja 1604 roku Dymitr i Jerzy Mniszech, spisali kontrakt, w którym polski szlachcic zapowiedział wydanie córki za Samozwańca, gdyby temu udało się zdobyć tron rosyjski^[3]. W zamian wojewoda sandomierski miał uzyskać milion złotych polskich oraz księstwa siewierskie i smoleńskie . Maryna natomiast po ślubie otrzymać miała liczne nadania ziemskie i księstwa pskowskie oraz nowogrodzkie .

30 czerwca 1605 roku Dymitr Samozwaniec I zasiadł na tronie w Moskwie . Zgodnie z umową Maryna wyruszyła do Rosji jako narzeczona cara. Przed wyjazdem otrzymała zgodę króla polskiego na małżeństwo i 27 listopada 1605 roku w Krakowie poślubiła przyszłego męża per procura ^[4]. Ślubu w językach polskim i ruskim udzielił biskup krakowski , kardynał Bernard Maciejowski . W zastępstwie cara wystąpił poseł rosyjski, Afansij Własiew. Na uroczystości byli obecni m.in.: król Zygmunt III Waza , księżna Anna Wazówna , królewicz Władysław Waza i nuncjusz apostolski Klaudiusz Rangoni.

17 kwietnia 1606 roku Maryna wraz z orszakiem przekroczyła granicę Rzeczypospolitej. 12 maja 1606 roku uroczyście wjechała do Moskwy i 18 maja jako pierwsza w dziejach Rosji kobieta została koronowana na carową . Ceremonii w Soborze Uspieńskim na Kremlu przewodniczył patriarcha moskiewski , Ignacy , który udzielił też Dymitrowi i Marynie ślubu w obrządku bizantyjskim .

Wspólne rządy małżonków trwały zaledwie kilkanaście dni. Większą ich część spędzili na uroczystościach weselnych. Dali się poznać jako radykalni reformatorzy, z uwagi na niespotykane do tej pory w Rosji obyczaje^[5].

Małżeństwo i panowanie pary carskiej zostało gwałtownie przerwane nad ranem 27 maja 1606 roku gdy z inspiracji bojara Wasyla Szujskiego doszło w Moskwie do zamachu stanu . Zbuntowany tłum mieszczan wdarł się na Kreml i zabił Dymitra Samozwańca. Maryna uniknęła losu męża. Najpierw udało jej się wykupić kosztownościami z rąk oprawców, a później uciec z pałacu pod spódnicą ochmistrzyni Barbary Kazanowskiej. Została jednak schwytana podczas rzezi obozu polskiego i 2 czerwca 1606 roku uwięziona. Nowy car Wasyl IV Szujski potraktował ją jako zakładniczkę i zesłał wraz z ojcem do Jarosławia ^[6].

Walka Maryny o tron rosyjski

Carowa Maryna i Jerzy Mniszech przebywali w jarosławskim areszcie do maja 1608 roku. Na mocy rozejmu między carem Wasylem IV Szujskim i królem Zygmuntem III Wazą Mniszchowie odzyskali wolność i otrzymali prawo wyjazdu z Rosji.

Podczas podróży powrotnej do Rzeczypospolitej wojewoda sandomierski wciąż żądny bogactw, postanowił zawrócić i przyłączyć się do oblegającej Moskwę II Dymitriady. Przekonał też córkę aby uznała za swojego męża Dymitra Samozwańca II .

20 września 1608 roku Maryna spotkała się z Łżedymitrem w obozie tuszyńskim i publicznie rozpoznała w nim cudownie ocalonego męża. Następnie w obecności bernardyna , Antoniego Lubelczyka potajemnie go poślubiła. W zamian za oszustwo Dymitr Samozwaniec II zobowiązał się wypłacić jej ojcu 300 tysięcy rubli i ofiarować 14 miast na pograniczu z Rzeczpospolitą. Carowa odzyskała natomiast szansę powrotu do władzy.

Maryna przebywała u boku nowego małżonka w Tuszynie do 1610 roku. Gdy Dymitr Samozwaniec II nie potrafiąc poradzić sobie z utrzymaniem dyscypliny w wojskach zaciężnych uciekł w styczniu 1610 roku do Kaługi , przejęła kontrolę nad obozem i przez kilka tygodni próbowała ratować sytuację. Po dezercji armii udała się do obozu Jana Sapiehy . Po odbudowaniu sił przez Łżedymitra powróciła do męża i udała się z nim ponownie pod Moskwę. Para zajęła na swoją rezydencję monaster św. Nikoły, skąd prowadziła pertraktacje z hetmanem Stanisławem Żółkiewskim .

Po śmierci Dymitra Samozwańca II w grudniu 1610 roku Maryna utraciła całkowitą kontrolę nad armią II Dymitriady. Nie zaprzestała jednak walki o władzę w Rosji. Nie chciała iść na ustępstwa wobec króla polskiego i wracać do Rzeczypospolitej. W 1611 roku urodziła Iwana Dymitrowicza i związała się z atamanem Kozaków dońskich , Iwanem Zaruckim . Wspólnie z nowym mężem, który zobowiązał się osadzić jej syna na moskiewskim tronie stworzyła państwo kozackie w na obszarze południowego dorzecza Wołgi ze stolicą w Astrachaniu . Stamtąd prowadziła wojnę przeciwko odradzającemu się Carstwu Rosyjskiemu .

Wieża Maryny w Kołomnie

W 1613 roku Sobór Ziemski przy okazji elekcji Michała I Romanowa przyjął uchwałę wykluczającą Marynę i jej syna z wszelkich praw do tronu^[7].

W maju 1614 roku w Astrachaniu wybuchł bunt wojska, którego nie udało się opanować Iwanowi Zaruckiemu. Carowa Maryna wraz z synem i mężem zmuszeni zostali do ucieczki. W drodze zostali pojmani i przekazani carowi Michałowi I . Nowy władca Rosji nakazał zabić Iwana Zaruckiego i małego Iwana Dymitrowicza. Podczas publicznej egzekucji w Moskwie atamana kozackiego wbito na pal , chłopca natomiast powieszono ^[8].

Śmierci uniknęła tylko Maryna. Została przewieziona do Kołomny i uwięziona w jednej z baszt na tamtejszym kremlu . Zmarła na wiosnę 1615 roku, prawdopodobnie skrytobójczo zamordowana^[9].

Maryna Mniszchówna w kulturze i sztuce

• Maryna Mniszchówna była inspiracją dla artystów . Zygmunt Krasiński opisał jej losy w powieści historycznej Agaj-Han (1834), Józef Szujski stworzył jej poświęcony dramat Maryna Mniszchówna (1875).

• Małżeństwo Maryny Mniszchówny i Dymitra Samozwańca I jest jednym z głównych wątków tragedii Aleksandra Puszkina Borys Godunow (1824) i opery Modesta Musorgskiego , Borys Godunow (1868-1872).

Genealogia

Herb Mniszchów

Zobacz też

• Wielka Smuta
• Wojna polsko-rosyjska 1609-1618

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Maryna Mniszchówna - caryca Rosji
• Maryna Mniszchówna wzbudza kontrowersje
• Wesele Maryny Mniszchówny

Poprzednik Dymitr Samozwaniec I

carowa Rosji 1606 z Dymitrem Samozwańcem I

Następca Wasyl IV Szujski