Teoria sokoła ( niem. Falkentheorie) – teoria opisująca klasyczną kompozycję noweli , w której ma występować centralny motyw stanowiący szczególnie wyróżniony ośrodek kompozycyjny. Sformułowana została przez Paula Heysego w 1871 . Według Heysego, w dobrze skomponowanej noweli występuje wyróżniony dominujący motyw (nazywany sokołem noweli), najczęściej konkretny przedmiot, któremu nadane jest specjalne, symboliczne znaczenie. Punktem kulminacyjnym jednowątkowej fabuły , w której każdej fazie pojawia się ten motyw, jest odmiana losu bohatera.

Heyse swoją teorię noweli oparł na analizie budowy noweli Sokół z Dekamerona Boccaccia . W noweli tej ubogi szlachcic Federigo poświęca ostatnią rzecz, jaka mu pozostała, ukochanego sokoła , przygotowując z niego pieczyste na obiad, by mieć czym ugościć ukochaną damę. Ten postępek odmienia los bohatera, bo wzruszona nim dama, nieprzychylna dotąd bohaterowi utworu, zgadza się wyjść za niego i czyni bogatym.

Teoria Heysego zyskała znaczną popularność w rozwiniętej nowelistyce realizmu i naturalizmu . Przykładami utworów opartych na teorii sokoła w literaturze polskiego pozytywizmu mogą być Kamizelka Bolesława Prusa lub Dym Marii Konopnickiej .