Oleje – oleiste substancje ciekłe lub łatwo topniejące substancje stałe, nierozpuszczalne w wodzie, o bardzo różnej budowie chemicznej i zastosowaniach, za to o podobnych niektórych właściwościach fizycznych. Chemicznie są definiowane jako wszystkie substancje rozpuszczalne w danym rozpuszczalniku, zastosowanym przy ich wykrywaniu (np. n-heksan , trichlorotrifluoroetan).

Oleje dzielą się na trzy kategorie:

• schnące ,
• nieschnące ,
• półschnące .

Oleje ze względu na pochodzenie (co implikuje także ich skład chemiczny ) dzieli się na:

• mineralne
• roślinne ,
• zwierzęce,
• syntetyczne.

Olejki nie są olejami w sensie podanej tu definicji. Olejki to skoncentrowane, ciekłe substancje posiadające określone własności np. zapach lub smak .

Oleje mineralne

Oleje mineralne są mieszaninami wyższych węglowodorów . Uzyskuje się je głównie z rafinacji ropy naftowej , ale także z innych źródeł, np. z przerobu smoły węglowej .

Oleje mineralne dzieli się na:

• oleje napędowe
• oleje smarowe – np. olej wrzecionowy, olej maszynowy ( olej silnikowy ), olej przekładniowy
• oleje opałowe – np. mazut
• olej transformatorowy .

Oleje roślinne

Chemicznie oleje roślinne są mieszaninami estrów kwasów tłuszczowych (zarówno nienasyconych jak i nasyconych). Oleje roślinne, podobnie jak zwierzęce, zalicza się do tłuszczów . Nie wszystkie oleje roślinne są jadalne, niektóre mogą być nawet trujące. Ponadto niektóre oleje roślinne są schnące lub półschnące, co uniemożliwia stosowanie ich jako nawet prymitywnych środków smarnych, za to używa się ich w farbach i lakierach. Tak naprawdę nie jest to jednak wysychanie, lecz polimeryzacja spowodowana światłem i sieciowanie przez utlenianie w kontakcie z atmosferą. Oleje roślinne uzyskuje się z roślin oleistych .

Oleje roślinne to m.in.: olej kokosowy , olej konopny , olej kukurydziany , olej lniany , olej orzechowy , olej palmowy , olej rycynowy , olej rzepakowy , olej słonecznikowy , olej sojowy , oliwa z oliwek .

Zobacz też indeks kategorii oleje roślinne

Oleje zwierzęce

Tu jedynym powszechnie znanym olejem jest tran . Skład tranu zależy od gatunku zwierząt, z którego jest uzyskiwany. Rodzajem oleju jest masło sklarowane. Masło po ostrożnym stopieniu i zebraniu z jego powierzchni piany można przelać do butelek, gdzie nie ulega skrzepnięciu.

Oleje syntetyczne

Są to oleje o bardzo różnej budowie chemicznej, otrzymane na drodze syntezy chemicznej. Olejami syntetycznymi są np. oleje poliestrowe, silikonowe, a nawet węglowodorowe (ale uzyskane inną metodą niż poprzez rafinację ropy naftowej).

Metody identyfikacji

W celu odróżnienia olejów mineralnych i syntetycznych od tłuszczów stosuje się próbę akroleinową . Do rozróżniania tłuszczów używa się liczby zmydlania . Pozwala ona na określenie ogólnego charakteru kwasów tłuszczowych, gdyż jest ona zależna od ich masy cząsteczkowej. Oleje mineralne i syntetyczne mają zawsze liczbę zmydlania równą 0, gdyż nie ulegają zmydleniu.

Określanie zawartości olejów

Stosuje się przy określaniu zawartości olejów w próbkach środowiskowych, aby ustalić poziom zanieczyszczenia nimi, oraz w oczyszczalniach ścieków. Aby określić zawartość olejów w próbce metodą grawimetryczną, stosuje się kolejno: ekstrakcję z wody za pomocą rozpuszczalnika, odparowanie rozpuszczalnika, a na koniec waży się osad, który pozostał po odparowaniu rozpuszczalnika (który z definicji stanowią oleje). Do określenia ich zawartości stosuje się także badanie absorpcji w podczerwieni za pomocą spektrofotometru (w takim wypadku rozpuszczalnikiem musi być trichlorotrifluoroetan, który jest nieprzyjazny dla środowiska), oraz ekstrakcję za pomocą aparatu Soxhleta z ciał stałych (np. gleby). Polskie normy dopuszczają na określanie ich zawartości metodą grawimetryczną (PN-86/C-0457301), oraz za pomocą aparatu Soxhleta (PN-73/A-82111)