Odtrutka (antidotum) – substancja, która ma zdolność neutralizacji lub zmniejszenia toksyczności trucizny . Jej działanie najczęściej polega na tworzeniu z trucizną niewchłanialnego lub mniej toksycznego związku chemicznego . Wyróżnia się odtrutki swoiste (skierowane przeciw konkretnej truciźnie) i nieswoiste (ogólne, np. mleko czy węgiel aktywny przy zatruciach doustnych).

Klasyfikacja odtrutek

Odtrutki swoiste:

• Substancje przeprowadzające truciznę w związki nierozpuszczalne lub chelatowe . Wiążą się z trucizną obecną w ustroju dezaktywując ją.
  • przykłady:
    • wersenian dwusodowo-wapniowy – w zatruciach metalami ciężkimi
    • dimerkaprol i penicylamina – w zatruciach niektórymi metalami
• Reaktywatory – substancje normalizujące procesy metaboliczne, uwalniają zablokowany enzym samemu wiążąc się z toksyną obecną w ustroju.
  • przykłady:
    • obidoksym – w zatruciach pochodnymi fosfoorganicznymi w celu przywrócenia czynności enzymu acetylocholinesterazy
    • azotyn amylu – w zatruciach cyjankami powodują powstanie methemoglobiny i połączenie się z nią cyjanków, które tym samym oddysocjowują z zablokowanej oksydazy cytochromowej.
    • wersenian dwukobaltowy – w zatruciach cyjanowodorem i cyjankami
• odtrutki witaminowe – stosowane w zatruciach substancjami, których działanie jest odwrotne do witamin
  • przykłady:
    • Witamina B6 w zatruciu izoniazydem
    • Witamina K w zatruciu pochodnymi kumaryn
• Substancje blokujące przemiany metaboliczne trucizn (stosowane jeśli trujące są metabolity)
  • przykłady:
    • etanol – w zatruciach alkoholem metylowym i glikolem etylenowym uniemożliwia powstanie toksycznych metabolitów ( formaldehydu , kwasu mrówkowego , toksycznych pochodnych glikolu)
• Substancje przyspieszające i ułatwiające metabolizm toksyn (stosowane jeśli metabolity są nietoksyczne):
  • przykłady
    • N-acetylocysteina – w zatruciu paracetamolem
    • tiosiarczan sodu – w zatruciach cyjankami
• Związki redukujące – w zatruciach substancjami methemoglobinotwórczymi . Przykłady:
  • Błękit metylenowy
  • tionina
• Antagoniści działania farmakologicznego trucizn. Działają przez zablokowanie receptorów, z którymi wiąże się trucizna.
  • przykłady:
    • nalokson – w zatruciach opioidami
    • flumazenil – w zatruciach benzodiazepinami
    • atropina w zatruciach związkami fosforoorganicznymi
    • penicylina krystaliczna – w zatruciach muchomorem zielonawym
• Odtrutki swoiste oparte na działaniu przeciwciał
  • przykłady
    • przeciwciała przeciwko digoksynie i jadowi żmii
    • surowica

Odtrutki nieswoiste:

• tlen – w zatruciach tlenkiem węgla , siarkowodorem
• węgiel aktywowany adsorbujący toksyny na swojej powierzchni
• parafina ciekła
• środki wymiotne

Bibliografia

• Witold Seńczuk red.: Toksykologia. Podręcznik dla studentów, lekarzy i farmaceutów Wydanie IV. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2002. 

Zobacz też

• toksykologia