Własność – to najszersze, podstawowe prawo rzeczowe , pozwalające właścicielowi korzystać z rzeczy i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób (w jego ramach właściciel korzysta z maksimum uprawnień względem rzeczy). Oznaką korzystania z rzeczy są uprawnienia do posiadania, używania, pobierania pożytków i innych dochodów z rzeczy (pożytki rzeczy – naturalne, np. płody, jabłka z sadu i cywilne, np. czynsz z tytułu dzierżawy lub najmu, odsetki od pożyczki albo leasingu itp.) oraz dysponowania faktycznego rzeczą (przetwarzanie rzeczy, zużycie, a nawet zniszczenie). Z kolei przez rozporządzanie rozumie się uprawnienia do wyzbycia się własności (np. przeniesienie, zrzeczenie, czy rozrządzenie na wypadek śmierci) i do obciążenia rzeczy poprzez ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego, np. zastaw , hipoteka lub poprzez dokonanie czynności – zobowiązań dotyczących rzeczy o skutkach obligacyjnych tj. oddanie w dzierżawę, najem , pożyczkę , leasing . Uprawnienia te nie stanowią granic prawa własności, które zakreśla obowiązujące ustawodawstwo. Właściciel nie może ani korzystać z rzeczy, ani też nią rozporządzać w sposób sprzeczny z przepisami ustaw i z zasadami współżycia społecznego. Właścicielem może być każda osoba (fizyczna lub prawna), z pewnymi wyjątkami, np. właścicielem nieruchomości nie może być to cudzoziemiec bez stosownego zezwolenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji . Współwłasność polega na tym, że własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom. Ochrona własności oparta jest na systemie roszczeń (windykacyjne lub negatoryjne), jakie przysługują właścicielowi w razie naruszenia jego prawa. Własność jest funkcją rozwoju stosunków społecznych, politycznych i ekonomicznych. Na temat początków własności rzymskiej istnieje wiele hipotez. Powszechnie przyjmuje się, iż wcześniej wykształciło się prawo jednostki na rzeczach ruchomych, a dopiero później na nieruchomościach .

Definicje własności

Negatywna definicja własności

Wskazywała, że właściciel mógł czynić ze swoją własnością wszystko, co nie jest sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa.

• Występowanie: Kodeks Napoleona , Bürgerliches Gesetzbuch , Zivilgesetzbuch .
• W polskim Kodeksie cywilnym z 1964 roku można wyróżnić negatywną stronę prawa własności, czyli możność wyłączenia przez właściciela ingerencji innych osób w sferę jego prawa, z pewnymi jednak ograniczeniami.

Pozytywna definicja własności

Ustawodawca w regulacjach prawnych wyliczał uprawnienia właściciela pełnego.

• Pozytywna strona własności wyrażana rzymską triadą uprawnień: ius possidendi (prawo posiadania), ius utendi, fruendi, abutendi (prawo korzystania i pobierania pożytków, zużycia rzeczy) i ius disponendi (prawo rozporządzania).
• Występowanie: Landrecht pruski z 1794 roku, Kodeks cywilny zachodniogalicyjski z 1797 roku, Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch , tom X Zwodu Praw Cesarstwa Rosyjskiego z 1835 roku.
• W polskim Kodeksie cywilnym z 1964 roku można wyróżnić pozytywną stronę prawa własności, czyli uprawnienia – atrybuty składające się na prawo własności jako prawo podmiotowe.

Nabycie i utrata własności

Sposoby nabycia własności

• Pierwotne sposoby nabycia własności:

1. zawłaszczenie (własność rzeczy ruchomej niczyjej nabywa się przez jej objęcie w posiadanie samoistne – art. 181 kc.)
2. zasiedzenie (nabycie własności wskutek upływu czasu);
3. przemilczenie (nabycie wskutek braku zgłoszenia się właściciela);
4. odłączenie pożytków naturalnych od rzeczy przez uprawnionego do ich pobierania
5. przetworzenie, pomieszanie, połączenie rzeczy ruchomych
6. nacjonalizacja
7. w drodze egzekucji sądowej

• Pochodne sposoby nabycia własności:

1. przez dziedziczenie;
2. w drodze nadania przez władzę;
3. przez umowę przenoszącą własność.

Przeniesienie własności

Przeniesienie przez umowy zobowiązujące do przeniesienia własności:

• Do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości wystarczy sama umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy (np. umowa sprzedaży , zamiany czy darowizny ).
• Do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku lub rzeczy przyszłej potrzebne jest oprócz umowy zobowiązującej do przeniesienia własności rzeczy także przeniesienie posiadania rzeczy.

Ograniczenia prawa własności

• Prawo bliższości
• Regalia
• Prawo sąsiedzkie
• Istniały publicznoprawne ograniczenia z uwagi na dobro ogólne. Po raz pierwszy ujęte w ZGB .

Ochrona prawa własności

Środki ochrony własności to tzw. środki ochrony petytoryjnej: roszczenie windykacyjne oraz roszczenie negatoryjne. Oba roszczenia są wskazane w art.222 kodeksu cywilnego. Dodatkowo właściciel może bronić się środkami ochrony posesoryjnej – chroniącymi posiadanie.

Historia

Własność w średniowiecznej Polsce

• Określano ją jako dziedzictwo, dzierżenie wieczyste. Prawo średniowieczne nie tworzyło ścisłego wielkiego przedziału pomiędzy prawem własności a prawem na rzeczy cudzej. Własność zawierała prawo posiadania, użytkowania i – w dopuszczalnych przez prawo granicach – rozporządzania rzeczą i ustanawiania dziedzica. Typową dla średniowiecza była własność podzielona .
• Sposoby nabywania własności: zawłaszczenie rzeczy niczyjej lub porzuconej, zasiedzenie, zdobycz wojenna, prawo nadbrzeżne , z tytułu polowania i rybołówstwa.

Własność w Rzeczypospolitej szlacheckiej

• Szlachecka własność ziemska była z reguły własnością alodialną (dziedziczoną, nie lenną).
• W XVII wieku w niektórych latyfundiach oddziaływała własność warunkowa: szlachta zależna dzierżyła ziemie na prawie lennym i podległa – również pod względem sądowym – swoim panom.
• O przeniesieniu tytułu własności przy jej nabyciu decydowało dokonanie wpisu (inskrypcji) do ksiąg sądowych.
• W XVI wieku w prawie ziemskim ograniczenia prawa własności z tytułu bliższości uległy osłabieniu: zgłoszenie zamiaru pierwokupu skrócono do 6 tygodni. Z kolei w prawie wiejskim prawo bliższości miało szerszy zakres.

Własność na ziemiach polskich w XIX wieku

• Kodeks Napoleona stwierdził, że właściciel nie może ze swego prawa czynić użytku zabronionego przez ustawy lub rozporządzania.
• Austriacki kodeks cywilny (ABGB) uregulował zasady własności burżuazyjnej . W określonych warunkach zachowano niektóre formy feudalnej własności ziemi.
• Niemiecki kodeks cywilny (BGB) stał na zasadzie pełnej własności prywatnej. Akcentował, że prawa właściciela nie są nieograniczone, ale najpełniejsze. Drobna i średnia własność zostały ograniczone licznymi przepisami administracyjnymi.

Linki zewnętrzne

• Prawo do własności w konstytucjach i innych aktach prawnych . [dostęp 2010-09-27].