Obóz w
Rembertowie
pod
Warszawą
– specjalny obóz
NKWD
Nr 10, założony w drugiej połowie września 1944 r.[1] tuż po wkroczeniu
Armii Czerwonej
do Rembertowa (12.09.1944) na terenie przedwojennej
fabryki amunicji "Pocisk"
i pełniący rolę punktu zbornego przed wysyłką w głąb
ZSRR
[2]. Teren obozu otoczony był dwiema liniami drutów kolczastych, z wieżami wartowniczymi, w budynku zwanym pałacem mieściła się komenda NKWD[3].
Warunki w obozie
W 1945 r. dzienne wyżywienie więźnia wynosiło 100 gramów gliniastego chleba, dwa razy dziennie wodnista zupa ze śladami kukurydzy i bez ograniczenia ciepła woda[4]. Wielu więźniów umierało głównie z głodu. Zmarłych (kilkunastu co noc) zakopywano w rowie w pobliżu bramy zewnętrznej, który później zasypano, a teren wyrównano.
Więźniowie
Więźniami byli głównie żołnierze
Armii Krajowej
,
Batalionów Chłopskich
,
NSZ
i innych formacji niepodległościowych, jak również aresztowani najczęściej na podstawie donosów oraz
Niemcy
,
volksdeutsche
,
własowcy
i inne osoby. Przed umieszczeniem w obozie wielu więźniów przechodziło (nieraz bardzo ciężkie) przesłuchania przez oficerów NKWD w więzieniach
UB
w Warszawie i innych miastach. Do obozu kierowani byli wyrokami na piśmie. W marcu
1945
r. w obozie znajdowało się około 2500 więźniów. Byli oni rozmieszczani w głównej hali fabryki i kilku mniejszych barakach[5]. W Obozie w Rembertowie więzieni byli m.in.:
-
płk Emil Fieldorf
, w aktach NKWD jako kolejarz Walenty Gdanicki, za którego się podał
-
Witold Bieńkowski
– pracownik Delegatury Rządu[6]
- ppłk Kazimierz Marszewski – ostatni p.o. Komendanta Obszaru Warszawskiego AK[7]
- mjr Henryk Odyniec-Dobrowolski "Doliwa" – szef sztabu podokręgu Warszawa – Zachód „Hallerowo” AK, aresztowanego 23 II 1945 r. przez J. Światłę
- Zygmunt Domański – działacz
Stronnictwa Narodowego
- gen. bryg. Korpusu Sądowego
Edward Gruber
– były prokurator Najwyższego Sądu Wojskowego
-
Jan Hoppe
– były poseł, wiceprezes konspiracyjnego Stronnictwa Pracy
- Józef Hajdukiewicz – reprezentant
Stronnictwa Narodowego
w Komisji Głównej Rady Jedności Narodowej
- ppłk dypl.
Stefan Górnisiewicz
– szef Oddziału IV (kwatermistrzowskiego) Komendy Głównej AK
- Alfred Lewandowski – z Czerwonego Krzyża, pełnomocnik Zarządu Głównego
PCK
w Okręgu Warszawskim
- por.
Witold Borowski
ps. "Witek" – z Narodowego Związku Wojskowego
- Maria Wiewiórska – łączniczka dowódcy Polskiej Armii Ludowej Henryka Boruckiego "Czarnego"
- ppor. Stanisław Maciejewski "Kożuszek" – żołnierz
Szarych Szeregów
Oprawcy
W momencie rozbicia obozu zastępcą komendanta był mjr Kriuczkin. Komendantem garnizonu do spraw ochrony obozu – por. Samochin, zastępcą komendanta batalionu 332 specjalnych wojsk konwojowych NKWD – kpt. Drankin.
Rozbicie obozu[8]
Decyzję o rozbiciu obozu podjął kpt. Walenty Suda ps."Młot" – dowódca Obwodu Mińskiego Mazowieckiego AK ("Mewa – Kamień”). Obóz został zdobyty i rozbity w nocy z
20
na
21 maja
1945 r. przez oddział dowodzony przez ppor. Edwarda Wasilewskiego "Wichurę". W obozie więzieni byli wówczas koledzy żołnierzy tego oddziału, m.in. ppor. Stanisław Maciejewski. Łącznie z obozu udało się wyswobodzić ok. 500 osób, 200 z nich NKWD złapało ponownie na podstawie listów gończych.
Swoją symboliczną sławę obóz NKWD zyskał dzięki relacji
Józefa Światły
[9].
Stan obecny (lata 2000)
Na terenie dawnego obozu przy
ul.Marsa
110 stacjonuje obecnie
Jednostka Wojskowa Nr 3090
.. Na jej terenie znajduje się jeden grób z krzyżem metalowym nieznanej osoby. Dokumentacji dotyczącej lat 40. brak. Jednostka posiada niewielką izbę pamięci wraz z odtworzonym planem obozu w latach 1944–45.
Po zewnętrznej stronie ogrodzenia przy ul. Marsa róg Płatnerskiej odsłonięty został 21.05.1995 r.
pomnik
upamiętniający istnienie obozu[10].
Przypisy
- ↑ W wykazie obozów specjalnych NKWD istniejących według stanu na 10.11.1944 r. obóz specjalny nr 10 w Rembertowie jeszcze nie występuje. zob. Kalbarczyk poniżej
- ↑ Przykładowo transport z 19.04.1945 r. dotarł do miejscowości Sośwa na
Uralu
, gdzie mieścił się zarząd Siewuralłagu. Tu wyładowano pierwszych 1000 więźniów i 57 zwłok zmarłych. Więźniów, którym udało się przeżyć, skierowano do jednego z podobozów (łagpunktów) obozu 231 – w Koszaju, zob.Sławomir Kalbarczyk, poniżej
- ↑ praca zbiorowa z przedmową
Stanisława Broniewskiego "Orszy"
: "Sowieckiemu zniewoleniu NIE. Harcerska druga konspiracja 1944-1956".
- ↑
Tadeusz Żenczykowski
, Dramatyczny rok 1945
- ↑ Wiesław Romanowski. Obóz w Rembertowie. .
Życie Warszawy
.
- ↑ Dane o liczbie wysyłanych więźniów znajdują się w jego raporcie.
- ↑ Informacja z "pokoju pamięci" znajdującego się na terenie obozu 2008 r.
- ↑ Dokładniejszy opis oswobodzenia obozu zob. anglojęzyczna wersja wikipedii:
Attack_on_the_NKVD_Camp_in_Rembertów
.
- ↑ Zob.Sławomir Kalbarczyk, poniżej
- ↑
naszemiasto.pl/kontakty_adresy
.
Źródła zewnętrzne
- Stanisław Madrak. Akcja Rembertów. „KARTA”. 2.
- Marek Hołubicki, Stanisław Madrak. Rozbicie obozu NKWD w Rembertowie. „tygodnik Ład”. 25 (1990).
