Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Jarząb pospolity

Jarząb pospolity

Jarząb pospolity, jarzębina

Systematyka [1]
Domena : eukarionty
Królestwo : rośliny
Klad : naczyniowe
Klad : nasienne
Klad : okrytonasienne
Klad : klad różowych
Klad :Fabidae
Rząd : różowce
Rodzina : różowate
Rodzaj : jarząb
Gatunek :jarząb pospolity
Nazwa systematyczna
Sorbus aucuparia aucuparia
Sp.Pl. , 1753
Gatunek leczniczy
Jarząb pospolity
Owoce pozorne jarzębu pospolitego
Kwity jarzębu pospolitego

Jarząb pospolity, jarząb zwyczajny, jarzębina (Sorbus aucuparia L. ) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny różowatych . Występuje w Europie , południowo-zachodniej Azji , zachodniej Syberii . W Polsce pospolity na całym obszarze.

Spis treści

Charakterystyka

Pokrój
Drzewo lub krzew. Dorasta do 15 m wysokości. Ma gładką i jasną korę.
Pędy
Młode pędy owłosione, później nagie. Pączki stożkowate, wydłużone i szarosiwo owłosione. Pączki szczytowe duże, nieco zagięte u góry i niewyraźnie 3-łuskowe, boczne pozornie jednołuskowe.
Liście
Ulistnienie skrętoległe. Liście nieparzysto-pierzaste, złożone z 9–15 listków, pojedynczo piłkowanych, u nasady całobrzegich. Po roztarciu pachną gorzkimi migdałami. Od spodu za młodu szaro owłosione, później łysiejące. Przylistki wcześnie odpadają wyrastające na końcach pędów pionowo do góry. Jesienią przebarwiają się na kolor od złotożółtego do żółtoczerwonego.
Kwiaty
Zebrane w gęste, owłosione podbaldachy . Kielich 5-działkowy, korona 5-płatkowa. Płatki korony białe, prawie koliste, o długości 4–5 mm, słupki zazwyczaj 3 (zrośnięte z dnem kwiatowym), pręciki liczne.
Owoce
Tzw. owoce pozorne , kuliste, pomarańczowe , czerwone , cierpkie i gorzkie, pojawiają się od lipca do października . Mają długość 7–9 mm.

Biologia i ekologia

Rozwój
Roślina wieloletnia , megafanerofit . Żyje 80-100 lat (wg niektórych źródeł tylko do 60 lat[2]). Pojedyncze okazy osiągają znacznie starszy wiek, np. jedna z jarzębin w Świnoujściu przekroczyła wiek 130 lat[3]. Kwiaty przedsłupne , kwitną od maja do czerwca[4]. Mają charakterystyczny zapach gorzkich migdałów. Owoce rozsiewane są przeważnie przez ptaki ( ornitochoria ).
Siedlisko
Lasy, zarośla, miedze. W Tatrach górska, krzewiasta odmiana (var. glabrata Wimm et Gr.) dochodzi aż do piętra kosówki , stanowiąc znaczącą domieszkę do kosodrzewiny. Jarzębina jest bardzo tolerancyjna pod względem wymagań środowiskowych.
Fitosocjologia
Podgatunek S. aucuparia ssp. glabrata jest gatunkiem charakterystycznym dla Ass. Pado-Sorbetum (regionalnie), Ass. Sorbo-Aceretum (regionalnie) oraz gatunkiem charakterystycznym i wyróżniającym dla związku zespołów (All.) Rhododendro-Vaccinienion (regionalnie)[5].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n=34.

Zmienność

Występuje w kilku odmianach :

  • S. aucuparia var. 'Edulis' ('Moravica') – odmiana znaleziona na Morawach . Owoce większe od gatunku i pozbawione goryczy (sorbina), nie wymagają przemrożenia przed przetwarzaniem.
  • S. aucuparia var 'Pendula' – wszystkie pędy opadające, dlatego wymaga sztucznego wyprowadzenia przewodnika (sadzonkowana) lub szczepienia 'pod koronę' na siewkach gatunku.
  • S. aucuparia var. glabrata Wimm. et Gr. – występuje w górach. Ma liście i pąki zawsze nagie i jest przeważnie krzewiasta.

Tworzy mieszańca z jarząbem mącznym (S. x pinnatifida (Sm.)Düll)[6].

Zastosowanie

  • Roślina ozdobna – dekoracyjne owoce , długo utrzymujące się. Roślina często sadzona w parkach , alejach i ogrodach . Oprócz formy typowej używa się w tym celu różnych odmian ozdobnych.
  • Sztuka kulinarna . Surowe owoce są niejadalne, nie tylko z powodu gorzkiego smaku, ale również zawartości trującego składnika (kwas parasorbinowy). Natomiast po przemrożeniu, lub po zanurzeniu na chwilę we wrzątku (tzw. blanszowanie) tracą trujące właściwości i gorzki smak. Owoce są używane w postaci przetworów, cenione są w kuchni i przetwórstwie. Zawierają dwukrotnie więcej karotenu niż marchew oraz alkaloid sorbinę, który nadaje im gorzki smak. Wyrabia się z nich jarzębiak , soki, dżemy , marmoladę , syropy, mus. Po usmażeniu z jabłkami stanowią doskonały dodatek do mięs. Dla celów przetwórstwa uprawiane są odmiany o dużych i jadalnych owocach (np. var. edulis Dieck.)[7].
  • Roślina lecznicza .
    • Surowiec zielarski : owoce. Mają dużo witaminy C , E , P , K , PP , nieco witaminy A , cukier sorbozę , garbniki i pektyny .
    • Działanie: słabe moczopędne oraz korzystnie wpływające na błony śluzowe i pracę układu pokarmowego. Jest stosowana przy nieżytach jelit, przewlekłych biegunkach, różnych schorzeniach wątroby i pęcherzyka żółciowego. Zwykle jest stosowana w mieszankach z innymi ziołami (wchodzi np. w skład Rektosanu, Sklerosanu)[7].
    • Zbiór i suszenie: owoce zrywa się gdy już są czerwone, ale przed przymrozkami i suszy się rozłożone cienką warstwą (najlepiej w temp. ok. 40 °C)
  • Owoce są pożywieniem ptaków ( gil , drozd , jemiołuszka , jarząbek ) oraz zwierząt leśnych ( sarna , borsuk ).
  • Drewno rozpierzchłonaczyniowe, ciężkie, twarde i trudnołupliwe. Biel szeroka, czerwonobiała, twardziel czerwonobrązowa. Jest wykorzystywane w stolarstwie, nadaje się do toczenia, a także wytwarzane są z niego niektóre instrumenty muzyczne[8].

Ciekawostki

  • Łacińska nazwa rośliny w dosłownym tłumaczeniu oznacza jarzębina łowiąca ptaki. Dawniej bowiem ptasznicy używali jej owoców za przynętę w swoich pułapkach[7].
  • To właśnie z tej rośliny po raz pierwszy otrzymano przez ekstrakcję kwas sorbinowy .
  • Jest jednym z żywicieli gąsienic motyla barczatka dębolistna .

Przypisy

  1. Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website ( ang. ). 2001–. [dostęp 2010-01-20].
  2. Jakub Tomanek: Botanika leśna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970. 
  3. Włodzimierz Seneta: Dendrologia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Naukowe PWN, 1991. . 
  4. Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973. 
  5. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. . 
  6. Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. . 
  7. 7,0 7,1 7,2 Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. . 
  8. Otwarta Encyklopedia Leśna . [dostęp 16 stycznia 2008 r.].

Bibliografia

  1. Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. . 
  2. W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955. 
  3. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953. 


Inne hasła zawierające informacje o "Jarząb pospolity":

Gatunek chroniony ...

Jarząb pospolity Jarząb pospolity, jarzębina Systematyka Domena : eukarionty Królestwo : rośliny Klad : naczyniowe Klad : nasienne Klad : okrytonasienne Klad : klad różowych Klad :Fabidae Rząd : różowce Rodzina : różowate Rodzaj : jarząb Gatunek :Jarząb pospolity Nazwa systematyczna Sorbus aucuparia aucuparia Sp.Pl. , 1753 Gatunek leczniczyJarząb pospolityOwoce ...

Wierzba śląska ...

Chojnik (Karkonosze) ...

Bór świeży ...

Orzysz (jezioro) ...

Mazurski Park Krajobrazowy ...

Bóbr europejski ...

Polska Czerwona Księga Roślin ...

Szkocja ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Jarząb pospolity":

Lasy i leśnictwo w Polsce (plansza 13) ...

Rośliny użytkowe (plansza 18) ...

Rośliny użytkowe (plansza 4) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie