Obowiązek szkolny lub przymus szkolny – obowiązek poddania się procesowi edukacji powszechnej, zazwyczaj do ukończenia określonego roku życia (np. pełnoletności ) lub w ramach określonego poziomu kształcenia (np. ukończenie poziomu podstawowego ).

Historia

Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern

Zarządzenie wprowadzające przymus szkolny w Prusach z 1717

Pierwsze próby wprowadzenia obowiązku szkolnego zawierają przepisy Księstw Weimarskiego (1619 r.), Gotajskiego (1642 r.) i Brandenburgii-Prus (1698 r. i 1717 r.). W kolonii Massachusetts w 1647 roku wprowadzili go dominujący w niej Purytanie . W 1683 wydano takie zarządzenie w Księstwie Oleśnickim , przymus szkolny wprowadził "Książęcy oleśnicki statut niemieckich szkół miejskich i wiejskich" ( niem. "Fuerstlich Oelsnische deutsche Stadt und Landschulordnung"). Przymus obejmował dzieci w wieku od 6 do 9 lat ^[1].

W roku 1717 król Prus Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern wydał nakaz by wszystkie dzieci w całym kraju uczęszczały do szkół podstawowych. Inne kraje, zwłaszcza habsburskie, próbowały naśladować pruskie rozwiązania w tej dziedzinie. Sama jakość nauczania w podstawowych szkołach pruskich nie była najwyższa, ponieważ nauczycielami byli częstokroć zwykli weterani wojenni, a program składał się z nauki rachunków, pisania i czytania, z odrobina historii, lecz tak jak zalecał filozof Christian Wolff nie chodziło tu by niewielu ludzi posiadało dużą wiedzę, lecz by szerokie rzesze ludności dysponowały podstawowymi umiejętnościami i wiadomościami. Duże zasługi w kontynuowaniu królewskiego planu w Prusach miał teolog Johann Julius Hecker .

W 1739 w Danii Chrystian VI Oldenburg wprowadził powszechny obowiązek uczęszczania do szkół podstawowych. Jednak ten nakaz pozostawał martwą literą.

Maria Teresa Habsburg wprowadziła obowiązek szkolny w krajach imperium Habsburgów w 1774 roku.

Wszystkie jednak próby wprowadzenia obowiązku szkolnego przed rewolucją 1789 roku udawały się jedynie częściowo, lub były zawieszane z powodu nikłych możliwości realizacji (brak infrastruktury). Sytuacja uległa zmianie wraz ze zmianami ustrojowymi i technologicznymi wieku pary. Od początków XIX wieku przymus szkolny istnieje w większości systemów prawnych (1819 Prusy, 1869 Austria, 1872 Japonia, 1876 W. Brytania, 1882 Francja, 1848–1918 USA, 1930 ZSRR).

W Holandii ustawę o obowiązku szkolnym (Leerpflicht) przeforsował w parlamencie poseł Francis David Schimmelpenninck w 1900 roku.

Obowiązek szkolny w Polsce

W Polsce wprowadzenie obowiązku szkolnego postulował już Andrzej Frycz Modrzewski w dziele O naprawie Rzeczypospolitej (1555, księga O szkole), jednak odpowiednie ustawodawstwo nadeszło dopiero pod zaborami. Udało się go za to wprowadzić zaborcom w 1825 r. w Wielkopolsce i na Pomorzu, a w 1873 w Galicji.

Polskie prawo rozróżnia dwa pojęcia - obowiązek szkolny i obowiązek nauki. Obowiązek szkolny polega na przymusie uczęszczania do szkoły podstawowej i gimnazjum ^[2]. Rozpoczyna się w roku szkolnym, w którym dziecko kończy 7 rok życia^[3]. Ustawa nie określa w wyraźny sposób kiedy obowiązek szkolny się kończy. Można o tym wnioskować jedynie w związku z pojęciem obowiązku nauki, czyli uczęszczania do szkoły osób w określonym przez prawo wieku. Obowiązek nauki obejmuje osoby od 7 do 18 roku życia^[4], co pokrywa się z wiekiem, z którym (generalnie) uzyskuje się pełnoletność . Ponieważ nauka w prawidłowym toku (bez powtarzania klasy) kończy się w gimnazjum w wieku 16 lat, musi być kontynuowana w jednej ze szkół ponadgimnazjalnych lub w jednej z innych form kształcenia określonych przez ustawę^[5] przynajmniej do ukończenia 18 lat.

Dla wypełnienia obowiązku szkolnego nie ma znaczenia, czy szkoła jest szkołą publiczną czy niepubliczną. Wraz z ukończeniem przypisanego wieku obowiązek ustaje, chociażby wcześniej nie był wypełniany, np. z powodu przebywania dziecka w kraju, w którym obowiązują inne zasady systemu oświaty powszechnej. Może być odroczony do dziesiątego roku dziecka w przypadku np. upośledzenia. Niespełnienie tego obowiązku podlega egzekucji administracyjnej. W skrajnych przypadkach sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej.

Obowiązek szkolny w Niemczech

W poszczególnych landach niemieckich wiek dzieci, w którym zaczynają one podlegać przymusowi szkolnemu jest zróżnicowany (z reguły pomiędzy 5 a 8 rokiem życia). Czas trwania obowiązku szkolnego jest również zróżnicowany w zależności od landu wynosi 9 lat (np. Bawaria ) do 12 (np. Dolna Saksonia ).

Obowiązek szkolny w USA

Niektóre stany uznawały potrzebę przymusu szkolnego za na tyle ważną, by umieścić go w swych konstytucjach założycielskich. Ostatnim stanem, który go wprowadził było w roku 1918 Missisipi .

Krytyka

Przymus szkolny jest krytykowany^[] przez liberałów. Uważają oni, że edukacja nie należy do zadań państwa i nie ma ono prawa zmuszać nikogo do korzystania z państwowego systemu, boją się także skutków ewentualnego masowego prania mózgów wynikłego z ujednoliconej scentralizowanej edukacji. W USA, w związku z kryzysem w edukacji, widać wyraźnie^[] tendencję do częściowego powrotu do nauki domowej ( homeschooling ), najczęściej prowadzonej przez rodziców. Likwidację przymusu edukacji postulował swego czasu w Polsce Rzecznik Praw Ucznia i Rodzica Krzysztof Olędzki.

Inne zarzuty to negatywny wpływ przymusu szkolnego na niektóre społeczności, na przykład Inuitów czy Aborygenów , w ich przypadku w związku z bardzo rozproszonym osadnictwem i dużymi odległościami od placówek oświatowych przymus szkolny powoduje dezintegrację rodzin .

Przypisy

Zobacz też

• oświata

Linki zewnętrzne

• Kontrola i egzekucja obowiązku szkolnego
• liberalna wizja historii przymusu szkolnego
• Wprowadzenie przymusu szkolnego w Prusach w 1717 roku
• Rzecznik Praw Ucznia chce zniesienia przymusu szkolnego